Το Εμφύλιο και Μετεμφύλιο άγος
Η Ιοκάστη, μια από τις πιο τραγικές μορφές της ελληνικής μυθολογίας, σύζυγος και ταυτόχρονα μητέρα του Οιδίποδα δίνει το πρώτο συνθετικό για τον τίτλο στο νέο δοκίμιο του Λαοκράτη Βάσση . «Ιοκάστη /Πατρίδα» είναι ο πλήρης τίτλος του βιβλίου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg και ίσως δεν θα μπορούσε να υπάρξει τίτλος περισσότερο ταιριαστός, δεδομένου ότι το θέμα του είναι η βαθιά και επώδυνη πληγή του Εμφυλίου στην Ελλάδα. «Το Εμφύλιο και Μετεμφύλιο άγος» είναι ο υπότιτλος του βιβλίου, αυτό το βαρύ στίγμα που κηλιδώνει την ιστορία του τόπου μας.
Γράφει η Ελπίδα Πασαμιχάλη
Βαθύς μελετητής και γνώστης της αρχαίας ελληνικής γραμματείας ο Λαοκράτης Βάσσης προσεγγίζει την «Εμφύλιο έριδα» μέσα από το πρίσμα της αρχαίας τραγωδίας, συνδέοντας με έναν πραγματικά μοναδικό τρόπο το παρελθόν, με το παρόν και το μέλλον αυτού του τόπου.
Μέσα από αυτή την πολύ ιδιαίτερη ανάγνωση, επιμελημένη σε κάθε της λεπτομέρεια και με εργαλείο την ίδια τη ζώσα γλώσσα, η τραγωδία του Εμφυλίου παύει να είναι μια μεμονωμένη κηλίδα στο σώμα της νεότερης Ελλάδας. Ομηρικές λέξεις που διασώζονται μέχρι σήμερα στη γλώσσα μας, λέξεις που έρχονται από την τραγική ποίηση όπως η Έριδα, το Άγος, η Αρά αποδίδουν στο τραγικό εκείνο ιστορικό γεγονός διαχρονικότητα και βάθος, στοιχεία που από μόνα τους λειτουργούν λυτρωτικά και προσφέρουν στον αναγνώστη μια πρωτόγνωρη κάθαρση.
Στις σελίδες του βιβλίου ο «αδελφοκτόνος Εμφύλιος 1946 – 49 και μάλιστα αμέσως μετά το έπος του ’40 και της Εθνικής Αντίστασης», όπως ο ίδιος ο συγγραφέας επισημαίνει, συνδέονται με την Εμφύλιο έριδα των Ελλήνων από τις μυθολογικές της καταβολές.
Η φονική διαμάχη που ξέσπασε ανάμεσα στους γόνους του Οιδίποδα και της Ιοκάστης, τα δίδυμα αδέλφια Ετεοκλή και Πολυνείκη, για τον θρόνο στο βασίλειο της Θήβας προσφέρει την τραγική επιβεβαίωση. Αποκορύφωμα εκείνου του αδελφοκτόνου πολέμου έξω από τα τείχη της Θήβας, υπήρξε η σκληρή τιμωρία και ο θάνατος της αδελφής τους Αντιγόνης, ένα από τα πιο μοιραία πρόσωπα της ελληνικής μυθολογίας, στην οποία είναι αφιερωμένη η ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή, επειδή θέλησε να θάψει τη σορό του αδελφού της Πολυνείκη, αποδίδοντάς του τις πρέπουσες τιμές, παρά τη ρητή απαγόρευση του Κρέοντα.
Με εφαλτήριο εκείνη την αδιανόητη τραγωδία, και την τρομερή τιμωρία αθώων για τις ακούσιες αμαρτίες των γονιών, ο συγγραφέας, ανατέμνει τις «τοξικές μετεμφυλιακές και μεταχουντικές παρενέργειες στη ζωή του Τόπου», από την πρώτη μετεμφυλιακή περίοδο το 1949, μέχρι την πτώση της Χούντας το 1974.
Ο υπέρτιτλος του βιβλίου «Ανοιχτή συζήτηση» προϊδεάζει τον αναγνώστη και για τη μορφή του κειμένου. Που ακολουθεί την τεχνική του διαλόγου, ως ένα σύγχρονο «συμπόσιο», ανάμεσα σε πρόσωπα – προσωπεία με βαθύ μυθολογικό αποτύπωμα.
Σε ένα μπαλκόνι της σύγχρονης Αθήνας, η οικοδέσποινα Αντιγόνη θα μοιραστεί αυτούς τους προβληματισμούς με τους καλεσμένους της Αγέλαο, Νικήτα και Ορέστη, πίνοντας το καφεδάκι τους με θέα τον Υμηττό.
Πυκνός, άμεσος, αλλά και επώδυνος ο λόγος του Λαοκράτη Βάσση διαμέσου των προσώπων του έργου, φέρνει στην επιφάνεια πικρές αλήθειες που αγγίζουν όλες τις πλευρές που συμμετείχαν, ηθελημένα ή αθέλητα σε εκείνη την εθνική τραγωδία. Μιλά για τους διεθνείς παράγοντες, τις εξαρτήσεις, τις επιρροές, τις γεωστρατηγικές παραμέτρους, τις αδυναμίες των ηγετών, για τις ευκαιρίες που εξανεμίστηκαν, για τις πληγές που άνοιξαν.
Εύστοχες όμως και κρίσιμες, οι παρατηρήσεις και για την περίοδο της Μεταπολίτευσης, η πορεία της οποίας καθόρισε και ουσιαστικά προδιέγραψε την εποχή της οικονομικής κρίσης και των μνημονίων και κατά συνέπεια επηρεάζει καθοριστικά και τη σημερινή εποχή.
Μιλά για τις ευκαιρίες που δόθηκαν και τα βήματα επούλωσης των πληγών του εμφυλίου που έγιναν, όπως ήταν η νομιμοποίηση του ΚΚΕ από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης από τον Ανδρέα Παπανδρέου, μιλά όμως και για ένα πλήθος από χαμένες ευκαιρίες.
Ο Λαοκράτης Βάσσης δεν κρύβει τα λόγια του και δια στόματος ενός εκ των προσώπων του έργου του Αγέλαου, διαπιστώνει: «Γιατί, περάσαμε καλά, είναι αλήθεια, οι γενιές της Μεταπολίτευσης, οι άφρονες, θα έλεγα, γενιές της Μεταπολίτευσης. Αλλά περάσαμε καλά με τη ρευστοποίηση “γραμματίων” του… μέλλοντος και όχι απ’ τα όποια περισσεύματα των κόπων μας Χωρίς μάλιστα καμία “θεμελίωση”, όπως έδειξε η Χρεοκοπία, της καταναλωτικής μας “ευωχίας”».
Πληγές που σαν τις Ερινύες καταδιώκουν τον τόπο μέχρι σήμερα. Διότι όπως ο ίδιος ο συγγραφέας επισημαίνει στον πρόλογο: «Όσο κι αν βοήθησε ο “πανδαμάτωρ χρόνος”, δεν έχουμε ως τώρα φτάσει, με συνειδητή επιλογή, στην ουσιαστική εθνική συμφιλίωση. Αφήνοντας κατά μέρος την ύβρη περί “καλών” και “κακών” νεκρών του αδελφοκτόνου διχασμού μας και όλα τα μελανά “συνακόλουθα”».
Υπάρχει λοιπόν αντίδοτο θεραπείας και εξαγνισμού από τη νόσο της «εμφυλίου έριδος»; Θα υπάρξει ποτέ η κάθαρση για την Εμφύλια τραγωδία μας; Θα κατορθώσουμε ποτέ να φτάσουμε στην πραγματική εθνική συμφιλίωση; Η απάντηση του Λαοκράτη Βάσση στα ερωτήματα αυτά είναι σαφής, ρητή και λυτρωτική: Άλλο αντίδοτο θεραπείας «πέραν του αξιακού αποστάγματος των αιώνων πολιτισμού του Ελληνισμού, δεν υπάρχει».
Η «ταυτοτική μας υπόσταση» και η «πολιτιστική μας διαχρονία» είναι εκείνα που μπορούν να μας ενώσουν και «το μεγάλο εθνικό ζητούμενό μας, σε τούτο το πολύ κρίσιμο για τον Τόπο μας, για την Ελλάδα και τον Ελληνισμό, γύρισμα των καιρών».
(Διαβάστε επίσης: Λαοκράτης Βάσσης : Αν δεν ξαναγαπήσουμε τον τόπο μας, δεν θα μπορέσουμε να σηκωθούμε όρθιοι»).
INFO
ΙΟΚΑΣΤΗ / ΠΑΤΡΙΔΑ
Ανοιχτή Συζήτηση
Το εμφύλιο και μετεμφύλιο άγος
Λαοκράτης Βάσσης
Εικαστικό εξωφύλλου: Γιάννης Ψυχοπαίδης
Εκδόσεις Gutenberg – Γιώργος και Κώστας Δαρδανός
Σελ. 95, Τιμή € 7,00
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
«ΙΟΚΑΣΤΗ / ΠΑΤΡΙΔΑ»
«Δεν θέλω να σας συγκινήσω, αλλά θα σας το πω. Έχω ακούσει μοιρολόγια μάνας αντάρτη και μάνας στρατιώτη του Γράμμου και κουβαλάω ίδιο τον συγκλονισμό βαθιά μέσα στην ψυχή μου. Ήταν, για μένα, το καλύτερο μάθημα εθνικής συμφιλίωσης. Μπορείς, αλήθεια, να σκεφτείς πως το ένα μοιρολόγι ήταν «αριστερό» και το άλλο ήταν «δεξιό»; Πώς να το σκεφτείς και να μη ματώσει η καρδιά σου; Ή, πώς να μη ματώσει η καρδιά σου από εκατέρωθεν, αδελφοκτόνες ιστορίες τραγικού ηρωισμού, όπως για παράδειγμα, αυτή των τεσσάρων ανταρτών στο φαράγγι «Χάρος» του Γράμμου; Που, όταν τελείωσαν οι σφαίρες τους, πιάστηκαν χέρι – χέρι και «πέταξαν», με όλη τους την αγνότητα, ανυπότακτοι στον γκρεμό του θανάτου!» (σελ. 83)
