Βιβλία για την Μικρασιατική Καταστροφή
«Η περιπέτεια της ελευθερίας και της διαμόρφωσης του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους ξεκίνησε με την Επανάσταση του 1821 και τελείωσε το 1922 με τη Μικρασιατική Καταστροφή»
Με αυτή την καίρια και λιτή διατύπωση η συγγραφέας Ελένη Σβορώνου συνοψίζει μέσα σε μια πρόταση την καθοριστική σημασία που είχε Μικρασιατική Καταστροφή για την πορεία του σύγχρονου ελληνικού κράτους.
Επιμέλεια Book Bar
Καθώς συμπληρώθηκαν φέτος 100 χρόνια από την τεράστια εκείνη εθνική τραγωδία, που έχει αφήσει το οδυνηρό της αποτύπωμα στις μνήμες ακόμη και των πολύ νεότερων γενιών, οι σελίδες των βιβλίων που γράφτηκαν με αυτό το θέμα, αποτελούν την μοναδική πλέον πηγή πληροφοριών.
Κάποια από αυτά μάλιστα αποτελούν ιστορικά τεκμήρια, δεδομένου ότι γράφτηκαν από προσωπικότητες που έζησαν τα δραματικά γεγονότα και τα βιβλία τους επανεκδόθηκαν, προσφέροντας ανεκτίμητη βοήθεια στην ιστορική έρευνα αλλά και στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης.
Σημαντικοί Έλληνες και ξένοι συγγραφείς, διατήρησαν στα βιβλία τους τη μνήμη του ξεριζωμού ζωντανή, μέσα από τις μαρτυρίες όσων τα έζησαν και αυτών που τα αφηγήθηκαν, παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές.
Έχουν γραφεί σπουδαία βιβλία και συνεχίζουν να γράφονται, καθώς η επιστημονική έρευνα συνεχίζεται.
Η Μάστιγα της Ασίας, Τζωρτζ Χόρτον, Εκδόσεις Μίνωας
Η “Μάστιγα της Ασίας” αποτελεί μια συγκλονιστική προσωπική μαρτυρία του διπλωμάτη Τζορτζ Χόρτον, που υπηρετούσε ως γενικός πρόξενος των ΗΠΑ στη Σμύρνη τα χρόνια της Μικρασιατικής Καταστροφής. Ως αυτόπτης μάρτυρας, καταδεικνύει τις οργανωμένες σφαγές των Ελλήνων και των Αρμενίων από τους Τούρκους και την παθητική στάση που κράτησαν οι Μεγάλες Δυνάμεις.
“Η “Μάστιγα της Ασίας” είναι ένα βιβλίο που πρέπει να διαβαστεί από όποιον ενδιαφέρεται έστω και ελάχιστα να κατανοήσει τα πολύπλοκα και αποφεύξιμα γεγονότα που οδήγησαν στην καταστροφή της πόλης της Σμύρνης…
Η αφήγηση του Χόρτον είναι αξιόπιστη και σημαντική. Ήταν ο ίδιος αυτόπτης μάρτυρας πολλών από τα συνταρακτικά γεγονότα που αφηγείται στο βιβλίο του και είδε με τα ίδια του τα μάτια πολλές πράξεις τρομοκρατίας, ανάμεσά τους τις διώξεις σε βάρος των χριστιανών που ζούσαν στη Μικρά Ασία”.(από τον Πρόλογο του συγγραφέα και ιστορικού Τζάιλς Μίλτον)
«Αισθάνθηκα μεγάλη ντροπή πως ανήκω στο ανθρώπινο γένος»! έγραψε ο Τζορτζ Χόρτον που υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας της εισόδου των Τούρκων στη Σμύρνη και των φρικαλεοτήτων που ακολούθησαν. Τις ημέρες της εισβολής ο ίδιος μαζί με τον πάστορα Έισα Τζένινγκς και τον κυβερνήτη του αμερικανικού αντιτορπιλικού “Έντσαλ” Χάλσεϊ Πάουελ έγραψαν μια φωτεινή σελίδα ανάμεσα σ’ εκείνες τις μαύρες σελίδες της ιστορίας. Μαζί και με την τρίτη σύζυγο του Χόρτον, Κατερίνα Σακοπούλου φυγάδευσαν εκατοντάδες Έλληνες, δίνοντάς τους αμερικανικά διαβατήρια ή πιστοποιητικά πως εργάζονταν στο αμερικανικό προξενείο και ναυλώνοντας πλοία για τη μεταφορά τους στον Πειραιά.
Ο George Horton (1859-1936) ήταν Αμερικανός διπλωμάτης, δημοσιογράφος, συγγραφέας, ποιητής και φιλέλληνας. Επιφανής δημοσιογράφος και διανοούμενος στο Σικάγο, εμβριθής μελετητής της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού πολιτισμού. Άρχισε την καριέρα του ως φιλολογικός επιμελητής της εφημερίδας Chicago Times – Herald (1899-1901) και μετά ως διευθυντής σύνταξης της λογοτεχνικής συμπληρωματικής έκδοσης της εφημερίδας Chicago American (1901-1903). Διατέλεσε πρόξενος των ΗΠΑ στην Αθήνα (1893-1898 και 1905-1906) -όπου προώθησε με θέρμη την αναβίωση των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων -στη Θεσσαλονίκη (1910-1911) και στη συνέχεια στη Σμύρνη (1911-1917 και 1917-1922), όπου υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας της καταστροφής της. Την οποία περιέγραψε στο βιβλίο του “Η μάστιγα της Ασίας” (1926), που έγραψε όταν είχε παραιτηθεί από τη διπλωματική αποστολή του κι έγραψε ως ιδιώτης. Ο Horton μετέφρασε στα αγγλικά τη Σαπφώ, έγραψε σχόλια στην Αγία Γραφή, αρκετά μυθιστορήματα, ένα λυρικό “Οδηγό για τον επισκέπτη των Αθηνών” και συνέθεσε μια στοχαστική περιγραφή της παραμονής του στην Αργολίδα.
Εάλω η Σμύρνη/ Δακρυσμένη Μικρασία 1919-1922/ Βασίλης Ι. Τζανακάρης, Εκδόσεις Μεταίχμιο
Κρατικό Βραβείο Χρονικού – Μαρτυρίας 2008
Aπό τις αστραφτερές αίθουσες των Bερσαλιών και το «Παρίσι της ελπίδας» στα ματωμένα χώματα της Mικράς Aσίας, από τη Σμύρνη, την Kωνσταντινούπολη, το Eσκί Σεχίρ, το Aφιόν Kαραχισάρ, την Aλμυρά ‘Eρημο και τον Σαγγάριο στην άγνωστη Eλλάδα της καθημερινότητας, της ξεγνοιασιάς, του μεροκάματου, της ανέχειας, της ελπίδας. Aπό τα «ωσαννά» και το «ευλογημένος ο ερχόμενος» στην εναγώνια κραυγή «Γιουνανλάρ γκελίορλαρ» (έρχονται οι ‘Eλληνες) και από την τελευταία λειτουργία του Xρυσόστομου στην οδοιπορούσα ρωμιοσύνη της προσφυγιάς.
Tο έπος της Mικρασιατικής εκστρατείας και ο ακάνθινος στέφανος των ξεριζωμένων μέχρι τη Nέμεση των ανθρώπων και της ιστορίας. Mε πρωταγωνιστές ματωμένα πιόνια στα δάχτυλα της ειμαρμένης: Βενιζέλος, Αλέξανδρος, Κωνσταντίνος, Γούναρης, Πρωτοπαπαδάκης, Μπαλτατζής, Θεοτόκης, Στράτος, Χατζανέστης, Παρασκευόπουλος, Παπούλας, Πλαστήρας, Πάγκαλος, Χρυσόστομος, Αριστείδης Στεργιάδης κ.ά. ‘Eνα βιβλίο που διαβάζεται με κομμένη την ανάσα καθώς τα συγκλονιστικά γεγονότα τρέχουν με κινηματογραφική ταχύτητα. Tι έκαναν οι ‘Eλληνες για να θέλουν με τόσο μίσος να πάρουν πίσω το αίμα τους οι Tούρκοι; Tι πραγματικά γινόταν στην παραλία της Σμύρνης εκείνη τη μέρα της φωτιάς και του θανάτου; Kαι τι μάθαιναν για όλα αυτά οι άνθρωποι στην Eλλάδα;
Η έκδοση συμπληρώνεται από σπάνιες φωτογραφίες της Μικρασιατικής Εκστρατείας του Σερραίου φωτογράφου Σεραφείμ Β. Σεραφείμ από το αρχείο του περιοδικού Γιατί.
Μαύρη βίβλος διωγμών και μαρτυρίων του εν Τουρκία Ελληνισμού 1914-1918, Οικουμενικό Πατριαρχείο
Το 1919 το Οικουμενικό Πατριαρχείο παραδίδει στον έλεγχο και την κρίση του πολιτισμένου Κόσμου τη “Μαύρη Βίβλο Διωγμών και Μαρτυριών του εν Τουρκία Ελληνισμού’.
Το φοβερό αυτό ιστορικό ντοκουμέντο αποτελεί συστηματική καταγραφή των διώξεων, δηλώσεων, λεηλασιών και κάθε είδους καταστροφών που εξαπέλυσε το τουρκικό κράτος κατά του ελληνικού στοιχείου. που ήταν εγκατεστημένο στην επικράτειά του, κατά τη χρονική περίοδο 1914-1918. Δικαίως βρίσκεται στη λίστα με τα βιβλία πηγές για τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Ο αναγνώστης δεν θα βρει στη Μαύρη Βίβλο ούτε συναισθηματικές περιγραφές, ούτε προπαγανδιστικά κείμενα. Εδώ τα στοιχεία μιλάνε μόνα τους. Πρόκειται για μια αυστηρή καταγραφή γεγονότων, εμπλουτισμένων όμως με αδιάσειστα στοιχεία, αριθμούς, χρονολογίες και ονόματα, που αποκαλύπτουν σε όλο τους το μεγαλείο τις φρικαλεότητες της επίσημης πολιτικής του τουρκικού κράτους.
Ταυτόχρονα, μας κάνει να σκεφτούμε πού μπορεί να οδηγήσει τους λαούς, ο συστηματικά καλλιεργούμενος εθνικός φανατισμός και η μισαλλοδοξία. Η Μαύρη Βίβλος δεν είναι παρά μια υπεύθυνη καταγραφή γεγονότων.
Ένα ανεκτίμητο ντοκουμέντο. Ένα δριμύ κατηγορώ!!!
22 ερωτήσεις και απαντήσεις για το ’22, Θάνος Μ. Βερέμης, εκδόσεις Μεταίχμιο
Η ελληνική ιστορία από το 1821 μέχρι σήμερα αποτελεί μια εναλλαγή τραγωδιών με ψυχοδράματα, επιτυχιών με αποτυχίες. Η Καταστροφή του 1922 ήταν ασφαλώς μια τραγωδία για τους πρωταγωνιστές της. Για την κυρίως Ελλάδα που τους υποδέχτηκε, οι πρόσφυγες αποτέλεσαν δώρο εθνοτικής ενότητας, ιδιαίτερα στη Μακεδονία και τη Θράκη.
Το 1922 ήρθε από την Ασία ένα κύμα από εξελληνισμένους Έλληνες. Οι πρόσφυγες από τα παράλια και τον Πόντο, έχοντας αναπτυχθεί σε πολυεθνικό περιβάλλον, καλλιέργησαν τα ελληνικά τους στοιχεία ώστε, όταν έφτασαν στην Ελλάδα, να συνεισφέρουν στην εθνοτική της ενότητα σε μια εποχή που τα πολυεθνικά κράτη, τουλάχιστον στην Ελλάδα και στην Τουρκία, είχαν τελειώσει.
Το βιβλίο 22 ερωτήσεις και απαντήσεις για το ’22 αποτελεί προσπάθεια απλοποίησης ενός σύνθετου ιστορικού φαινομένου, το οποίο συνδυάζει πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές και στρατιωτικές παραμέτρους. Η άφιξη 1.300.000 προσφύγων (και όχι μόνον Ελλήνων) σε μια χώρα με μόλις 5.450.000 πληθυσμό αποτέλεσε το μεγαλύτερο πρόβλημα ενσωμάτωσης σε όλη τη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία.
Ανέκδοτοι Επιστολαί Μητροπολίτου Σμύρνης Χρυσοστόμου (1867-1922)
Ο Χρυσόστομος Καλαφάτης (1867-1922), αποτελεί μία από τις σημαντικότερες μορφές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, Αγιος και εθνομάρτυρας. Αποτέλεσε Μητροπολίτης Δράμας και Σμύρνης και θανατώθηκε με μαρτυρικό τρόπο κατά την Καταστροφή της Σμύρνης. Γεννήθηκε στην Τρίγλια της Βιθυνίας, στην Προποντίδα.
‘Εγραψε το βιβλίο «Ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας και η Νέα Τουρκία», όπου και κατέγραψε με λεπτομέρειες τους διωγμούς των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από τους Νεότουρκους (1908 κ.ε.). Στο βιβλίο θα βρούμε ανέκδοτες επιστολές του Χρυσόστομου που αναμφίβολα το τοποθετούν στη λίστα με τα βιβλία πηγές για τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι αυτή την εποχή με υπόμνημά του παρακινούσε τον τότε βασιλιά γερμανόφιλο Κωνσταντίνο Α΄ να ταχθεί με το μέρος των συμμάχων, εγκαταλείποντας την πολιτική της ουδετερότητας και τασσόμενος υπέρ της πολιτικής του Βενιζέλου.
Συγκλονιστική είναι η επιστολή που ο Χρυσόστομος έστειλε στις 25 Αυγούστου -δύο ημέρες προ του θανάτου του- στον Βενιζέλο με τον κυβερνήτη του αντιτορπιλικού «Λήμνος». Αντιγράφουμε μερικές ενδεικτικές φράσεις που μοιάζουν με έκρηξη ηφαιστείου:
«Ο Ελληνισμός της Μ. Ασίας, το Ελληνικόν κράτος, αλλά και σύμπαν το Ελληνικόν Έθνος καταβαίνει εις τον Άδην, από του οποίου καμμία πλέον δύναμις δεν θα δυνηθή να το αναβιβάση και το σώση . Της αφαντάστου ταύτης καταστροφής, βεβαίως αίτιοι είναι οι πολιτικοί και προσωπικοί Σας εχθροί, πλην και Υμείς φέρετε μέγιστον της ευθύνης βάρος, διά δύο πράξεις σας.
Πρώτον, διότι απεστείλατε εις Μ. Ασίαν ως Ύπατον Αρμοστήν ένα τουτ’ αυτό παράφρονα και εγωιστήν, φλύαρον, απερροφημένον εν τω αυτοθαυμασμώ και καταφρονούντα και υβρίζοντα και δέροντα και εξορίζοντα και φυλακίζοντα όλα τα υγιή και σώφρονα στοιχεία του τόπου. Διότι εν τω φρενοκομείω του βεβαίως δεν είχον τόπον, και εις το τέλος αποδώσαντα αυτούς τους αγλαούς καρπούς της τελείας του Μικρασιαστικού λαού καταστροφής, τους οποίους νυν θερίζομεν.
Και δεύτερον, διότι πριν αποπερατώσητε το έργον Σας και θέσητε την κορωνίδα και το επιστέγασμα επί του αναγερθέντος αφαντάστως ωραίου και μεγαλοπρεπούς δημιουργήματός Σας, της καταθέσεως των θεμελίων της περικλεεστάτης ποτέ Βυζαντινης μας Αυτοκρατορίας, είχατε την ατυχή και ένοχον έμπνευσιν να διατάξητε εκλογάς κατ’ αυτάς ακριβώς τας παραμονάς της εισόδου Σας εις Κωνσταντινούπολιν και της καταλήψεως αυτής υπό του Ελληνικού Στρατού προς εκτέλεσιν των όρων της -οίμοι- δια παντός καταστραφείσης συνθήκης των Σεβρών».
Ο Χρυσόστομος με λόγους συγκινητικούς καλεί τον Βενιζέλο ν’ αναδραστηριοποιηθεί και να σώσει ό,τι είναι δυνατόν νά σωθεί. Όσο για τον εαυτό του προβλέπει:
«Ζήτημα είναι εάν, όταν το παρόν γράμμα αναγιγνώσκεται υφ’ Υμών, ημείς πλέον υπάρχωμεν εν ζωή, προοριζόμενοι -τις οίδε- εις θυσίαν και μαρτύριον».
Το Αϊβαλί η πατρίδα μου, Φώτης Κόντογλου, Εκδόσεις Μεταίχμιο
Σε τούτη τη συλλογή διηγημάτων του, ο κυρ Φώτης Κόντογλου αναπολεί και καταγράφει γεγονότα και ιστορίες της λατρεμένης πατρίδας του, τ’ Αϊβαλιού. Της μικρής πολιτείας, όπου έζησε τα νεανικά του χρόνια, που είναι κρυμμένη κάπου εκεί μες στα μπουγάζια και τις ακρογιαλιές της βλογημένης Ανατολής.
Θρηνώντας την απώλειά της, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και τον ερχομό του στην Ελλάδα, μας μιλάει νοσταλγικά για τους “αρχαίους ανθρώπους” της, μας διηγείται με αυθόρμητη ειλικρίνεια τις προσωπικές ιστορίες τους, πότε για αγίους, πότε για απλοϊκούς ξωμάχους, μα κάποτε και για κακούργους και ληστές.
Ως γνήσια ανατολίτικη ψυχή, γίνεται συχνά κήρυκας της απλότητας, της φυσικότητας. Με το πλούσιο εσωτερικό του θησαύρισμα μας μεταγγίζει ανεπαίσθητα τη γλυκιά ειρήνη της φύσης. Μας μιλά για μια γαλήνη μυστική, που ο ίδιος βίωσε, επιζητώντας άλλοτε τη μοναξιά μέσα σε όμορφα τοπία της πατρίδας του και άλλοτε παρατηρώντας ακόμα και τις πιο απλές και ασήμαντες παρουσίες της φύσης και ιδιαίτερα της αγαπημένης του θάλασσας.
Συνδυάζει με επιτυχία μέσα του την ανατολίτικη μακαριότητα απέναντι στο φαινόμενο της ζωής με τη δική του στοχαστική ιδιοσυγκρασία, η οποία τον οδηγεί συχνά σε θρησκευτική κατάνυξη, όταν αποκαλύπτεται μπροστά του “η άβυσσος της θεϊκής αρμονίας του κόσμου”. Ενυπάρχει έτσι μέσα στο λόγο του και η εκστατική φωνή του καλλιτέχνη, του αγιογράφου, που αποκαλύπτεται ταπεινά και αβίαστα μπροστά στην ομορφιά και το μυστήριο της φύσης.
Ηλίας Σιγαλός
Γεννημένος στο Αϊβαλί της Μικράς Ασίας το 1895, ο Φώτης Κόντογλου (1895 – !965) αναδείχθηκε σε έναν από τους κορυφαίους Έλληνες ζωγράφους και πνευματικούς δημιουργούς του 20ού αιώνα. Νέος ταξίδεψε σε πολλές χώρες της Ευρώπης, όπου γνώρισε και σπούδασε τη “δυτική” λεγόμενη ζωγραφική, αλλά τελικά αφιερώθηκε στη βυζαντινή τέχνη και ιδιαίτερα στην αγιογραφία, που γνώρισε σε βάθος όταν επισκέφθηκε το Άγιον Όρος, το 1923. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, στη συνοικία Κυπριάδου, σ’ ένα σπίτι που διατηρείται σήμερα ως μνημείο από την κόρη του και τον γαμπρό του. Φιλοτέχνησε πολλές φορητές εικόνες, εικονογράφησε εκκλησίες της Αθήνας, που σήμερα θεωρούνται μνημεία της βυζαντινής αγιογράφησης, συντήρησε τις τοιχογραφίες του Μυστρά, εξέδωσε το βιβλίο “‘Εκφρασις της Ορθόδοξης Αγιογραφίας”, έργο ιστορικής σημασίας για τη διατήρηση της βυζαντινής αγιογραφίας, ενώ ανάμεσα στις σημαντικότερες δημιουργίες του συγκαταλέγονται η διακόσμηση μιας αίθουσας του Δημαρχείου Αθηνών και οι τοιχογραφίες του σπιτιού του με την τεχνοτροπία του fresco. Κοντά του μαθήτευσαν μεγάλοι Έλληνες ζωγράφοι, όπως ο Τσαρούχης και ο Εγγονόπουλος. Τα έργα του, που έχουν εκτεθεί σε μεγάλες εκθέσεις του εσωτερικού και του εξωτερικού, βρίσκονται σήμερα σε μουσεία, πινακοθήκες και ιδιωτικές συλλογές. Παράλληλα, ο Κόντογλου υπήρξε προικισμένος συγγραφέας, υπέρμαχος της Ορθοδοξίας και της ελληνικής παράδοσης, λάτρης της ελληνικής φύσης και μέγας Θαλασσογράφος. Αυτά τα θέματα πραγματεύεται στα βιβλία του και σε πάνω από τρεις χιλιάδες άρθρα του, δημοσιευμένα σε εφημερίδες και περιοδικά. Με ζέση, γνώση, δυνατό λόγο, μα πάνω απ’ όλα με μεγάλη καρδιά. Για το σύνολο της προσφοράς του στα ελληνικά γράμματα και την τέχνη βραβεύτηκε από το κράτος και την Ακαδημία Αθηνών. Πέθανε το 1965 στην Αθήνα.
Σμύρνη 1922 – Η καταστροφή μιας Πόλης, Dobkin-Housepian Marjorie, Εκδόσεις Παπαδόπουλος
Το βιβλίο αυτό αποτελεί την εγκυρότερη μελέτη που έχει γίνει ποτέ για την καταστροφής της Σμύρνης, μιας από τις μελανότερες σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας του 20ού αιώνα. Όλα τα βιβλία που έχουν γραφτεί σχετικά, αναφέρονται εκτενώς στο παρόν έργο της Ντόμπκιν, τοποθετώντας το στη λίστα με τα βιβλία πηγές για τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Στο βιβλίο δίνεται με λεπτομέρειες το πολύπλοκο ιστορικό υπόβαθρο της πανωλεθρίας καθώς και τα επακόλουθά της, στα οποία περιλαμβάνεται και η για πολλά χρόνια ενορχηστρωμένη προσπάθεια να απαλειφθεί η αλήθεια από την ιστορική μνήμη.
Η συγγραφέας παραθέτει με ανατριχιαστική ακρίβεια μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν από κοντά την καταστροφή, από τους απλούς κατοίκους που ξεριζώθηκαν μέχρι τους κορυφαίους διοικητές και πολιτικούς των δυτικών δυνάμεων. Περιγράφει ιδιαίτερους χαρακτήρες και αναδεικνύει τον ηρωισμό κάποιων που με συνεχείς προσπάθειες και αυτοθυσία κατόρθωσαν να σώσουν χιλιάδες ζωές.
“Γιατί κάψαμε τη Σμύρνη; Γιατί φοβηθήκαμε ότι αν έμεναν τα κτήρια στη θέση τους, δεν θα μπορούσαμε να απαλλαγούμε από τις μειονότητες…” Falih Rifki Atay
Η Marjorie Housepian Dobkin, αρμενικής καταγωγής, γεννήθηκε το 1922 στη Νέα Υόρκη και πέθανε το 2013. Οι γονείς της είχαν καταφύγει στις ΗΠΑ δυόμιση μήνες αφότου ο παππούς της σκοτώθηκε από έναν Τούρκο στρατιώτη κατά την καταστροφή της Σμύρνης. Αποφοίτησε από το Barnard College του Πανεπιστημίου Κολούμπια της Νέας Υόρκης το 1944 και, στη συνέχεια, δίδαξε εκεί λογοτεχνία και συγγραφή, από το 1957 έως το 1988, ενώ διετέλεσε αναπληρώτρια κοσμήτορας σπουδών από το 1976 έως το 1993. Το πρώτο της βιβλίο, που εκδόθηκε το 1957, ήταν μια λογοτεχνική απόδοση της καθημερινότητας μιας αρμενικής οικογένειας στις ΗΠΑ. Έγινε γνωστή, όμως, από το βιβλίο της για την καταστροφή της Σμύρνης το 1922, το οποίο κυκλοφόρησε το 1971 στις ΗΠΑ με τον τίτλο “The Smyrna Affair” (1971) και σε βρετανική έκδοση, με τον τίτλο “Smyrna 1922: The Destruction of a City” (1972), αποτελεί την εγκυρότερη μελέτη της μελανής αυτής ιστορικής σελίδας, και σημείο αναφοράς για όλα τα σχετικά βιβλία που γράφτηκαν μεταγενέστερα. Της έχει απονεμηθεί το βραβείο Anania Shirakatsi της Ακαδημίας Επιστημών της Σοβιετικής Αρμενίας.
Από δρυ παλιά κι από πέτρα, Νοέλ Μπάξερ , Εκδόσεις Μεταίχμιο
«Ήρθε η ώρα να σου πω για το σκισµένο γράµµα, για ένα τόπι κασµίρι και για µια Κύπρια που µύριζε η αγκαλιά της πασχαλιά. Για µια µαγευτική πόλη, τη Σµύρνη µου, που κάηκε σαν φωτογραφία και για ένα πλοίο που µετέφερε µια γυναίκα που έσταζε γάλα. Για µια Τουρκάλα που χάθηκε και σώθηκε µόνο το τραγούδι της. Κι αν θέλεις, µόνο αν το θέλεις, θα σε αφήσω να κρατήσεις στα χέρια σου τα δυο µονάκριβα κλειδιά µου, του σπιτιού στο Αϊδίνι και του σπιτιού στη Σµύρνη»
Από το Αϊδίνι και τη Σµύρνη ως την Κύπρο, την Αθήνα και την εξωτική Ινδία, ξεδιπλώνεται η ιστορία µιας σύγχρονης Πηνελόπης µε φόντο τις Χαµένες Πατρίδες. Γύρω από την Πηνελόπη, σαν γαϊτανάκι, πρόσωπα που τη σηµάδεψαν: η Ζόι, ο Καλφατζής που «ξέρει να σώζει», ο Παρασκευάς µε το «παρασκευάκι» του, η Κατίνα που ο «Ιορδάνης της πέθανε», ο βροχερός Φίλιππος και ο φωτεινός Φώτης, η µαγείρισσα η Φραγκώ…
Mια οικογένεια, τρεις γενιές ανθρώπων µε φόντο τις χαµένες πατρίδες. Ένα σαγηνευτικό, πολυεπίπεδο µυθιστόρηµα, µια εξαίσια τοιχογραφία του ελληνικού 20ού αιώνα, πληµµυρισµένο µε εικόνες και µυρωδιές εποχής.
Το πρώτο µέρος της διλογίας που ολοκληρώνεται µε την Επιστροφή της Πηνελόπης.
Η Νοέλ Μπάξερ γεννήθηκε στην Αθήνα το 1960 από Βρετανό πατέρα και Ελληνίδα μητέρα. Τα παιδικά της χρόνια τα έζησε στην Καβάλα. Σπούδασε στην Ελλάδα (Ελληνική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων) και στην Αγγλία (μεταπτυχιακές σπουδές στην Αρχαιολογία). Εργάστηκε στη διαφήμιση και, μετά, ως υπεύθυνη επικοινωνίας και δημοσίων σχέσεων σε ελληνικές επιχειρήσεις. Αρθρογραφεί σε περιοδικά και εφημερίδες.
Για να ζούμε ενωμένοι
Νίκες και ήττες μιας Μεγάλης Ιδέας, Ελένη Σβορώνου
Εικονογράφηση: Χρήστος Κούρτογλου, Εκδόσεις Μεταίχμιο
Η Επανάσταση του 1821 και η Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 αποτέλεσαν δύο σταθμούς της σύγχρονης ιστορίας μας. Ενδιαμέσως όμως τι συνέβη; Ποια ήταν η πορεία της ελληνικής κοινωνίας; Πώς από τον θρίαμβο της ίδρυσης του ελεύθερου ελληνικού κράτους φτάσαμε σε μια μεγάλη καταστροφή;
Στα ζωτικής σημασίας αυτά ερωτήματα, που ακόμη και οι μεγάλοι δυσκολεύονται να απαντήσουν, η Ελένη Σβορώνου απαντά με γνώση, σοβαρότητα, ειλικρίνεια, εντιμότητα και ευαισθησία. Γιατί μόνο με αυτές τις προϋποθέσεις μπορεί κάποιος να μιλήσει για τα θέματα αυτά στα παιδιά. Ένα βιβλίο πολύ σημαντικό, που κερδίζει τη θέση του ανάμεσα σε βιβλία για ενήλικες, διότι από τις γνώσεις των παιδιών για την ιστορία εξαρτάται και το μέλλον του τόπου μας. “υπερασπίσου το παιδί/ γιατί αν γλιτώσει το παιδί/ υπάρχει ελπίδα”(Παύλος Σιδηρόπουλος)
«Πότε ελευθερώθηκε η Ελλάδα;»
«Ευκολάκι! Το 1821!»
«Όλοι αυτό θα απαντούσαμε, έχεις δίκιο. Αλλά δεν είναι αυτή όλη η αλήθεια. Στην πραγματικότητα, τότε ελευθερώθηκε ένα μικρό μέρος της σημερινής Ελλάδας».
«Εγώ είμαι από τα Γιάννενα. Πότε ελευθερωθήκαμε εμείς δηλαδή;»
«Α, αυτό θα το διαβάσεις σ’ αυτό το βιβλίο. Σημασία έχει ποιος και πώς σκέφτηκε να ελευθερώσει και τα Γιάννενα!»
«Τι λες; Εμείς δηλαδή δεν έπρεπε να ελευθερωθούμε;»
«Κι εσείς, οι πρόγονοι σου δηλαδή, και πολλοί άλλοι Έλληνες που ζούσαν ακόμη στα όρια της Οθωμανικής Aυτοκρατορίας. Αλλά το ως πού θα έφταναν τα σύνορα του ελεύθερου κράτους δεν ήταν καθόλου αυτονόητο».
«Ας έφταναν ως εκεί που είχαν αποικίες οι αρχαίοι Έλληνες! Όχι, όχι… ως την Κωνσταντινούπολη που ήταν η πρωτεύουσα του Βυζαντίου… Ή μήπως… Ε, δεν ξέρω».
«Αν το συζητήσουμε, θα βρούμε πολλούς τρόπους να απαντήσουμε.
Το όνειρο της απελευθέρωσης των αλύτρωτων Ελλήνων ονομάστηκε Μεγάλη Ιδέα. Εδώ λοιπόν θα διαβάσεις τις περιπέτειες αυτής της ιδέας… Είναι λίγο σαν ποδοσφαιρικός αγώνας. Στο πρώτο ημίχρονο μετρήσαμε νίκες. Στο δεύτερο ήττες. Αλλά το αποτέλεσμα είναι η μεγάλη νίκη του ελεύθερου και σύγχρονου κράτους όπου ζούμε σήμερα».
