Ένα δωμάτιο με προσωπικότητα και βάθος
Γυναίκες και πεζογραφία. Αυτό ήταν το θέμα που ανατέθηκε στην Βιρτζίνια Γουλφ, για να το αναπτύξει σε δύο διαλέξεις της στην Arts Society του κολεγίου Νιούμαν, και στην ODTAA του Γκίρτον, στην Μ. Βρετανία, τον Οκτώβριο του 1928. Κι εδώ, θα πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή μας σε δύο σημεία: Στο βάθος του θέματος, και στην σπουδαιότητα της προσωπικότητας που το πραγματεύεται.
Γράφει η Δάφνη Μαρία Γκυ-Βουβάλη
Έτσι, το δοκίμιο με τον τίτλο Ένα δικό της δωμάτιο, που έχει κυκλοφορήσει σε τρίτη επανέκδοση από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, (α’ έκδοση το 1980, και β’ επανέκδοση το 2005 από τις εκδόσεις Οδυσσέας, υπό τον διαφορετικά μεταφρασμένο τίτλο του πρωτοτύπου “A Room of One’s Own” – «Ένα δικό σου δωμάτιο»), αποτελείται από τις δύο αυτές ομιλίες της Βιρτζίνια Γουλφ (Virginia Woolf) και συνιστά ένα κείμενο-σταθμό στην παγκόσμια ιστορία της λογοτεχνίας και της γυναικείας χειραφέτησης για το ευρύ κοινό.
Κείμενο – σταθμός για τη γυναικεία χειραφέτηση
Μέσα από ένα γλαφυρό και δυναμικό συνάμα δείγμα γραφής, η εμβληματική συγγραφέας καταδεικνύει τόσο το ύψος της πεζογραφίας και της κριτικής λογοτεχνίας που υπηρετεί, όσο και τον πρωταγωνιστικό της ρόλο στο φεμινιστικό κίνημα της εποχής της. Και αναλύει στις φοιτήτριες ακροάτριές της «τον ειρμό των σκέψεων» που την οδήγησαν να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι μια γυναίκα, για να μπορεί να γράψει λογοτεχνία, και ειδικότερα πεζογραφία, πρέπει να διαθέτει «ένα δικό της δωμάτιο», και βέβαια, χρήματα, τουτέστιν οικονομική ανεξαρτησία.
«Κατ’ αρχάς, το να κάνεις μια δουλειά που δεν ήθελες να κάνεις, και να την κάνεις σαν σκλάβα, να κολακεύεις και να φέρεσαι δουλοπρεπώς, χωρίς να είναι πάντοτε απαραίτητο, αλλά φαινόταν απαραίτητο και το διακύβευμα ήταν πολύ μεγάλο για να το διακινδυνεύσεις· και μετά η σκέψη εκείνου του ταλέντου που ήταν θάνατος να το κρύβεις – μικρό αλλά πολύτιμο για όποιον το έχει – να χάνεται και μαζί με εκείνο ο εαυτός μου, η ψυχή μου – όλα αυτά έγιναν σκουριά που κατέτρωγε τον ανθό της άνοιξης, κατέστρεφε την καρδιά του δέντρου.» (σελ. 91).
Τι είναι λοιπόν το «δικό της δωμάτιο» για μια γυναίκα; Προφανώς η κυριολεξία· ένας δικός της προσωπικός χώρος, μέσα στον οποίο θα μπορεί απερίσπαστη να αφήσει να ανθίσει σε όλη του την έκταση το ταλέντο της συγγραφής της. Είναι όμως και η μεταφορά: η ελευθερία της, η αυτονομία, το αυτεξούσιό της μέσα σε μια κοινωνία ισότητας.
Οι γυναίκες και η λογοτεχνία
Η Γουλφ αναδιφεί μέσα στα βιβλία της ιστορίας ως επί το πλείστον της χώρας της από την εποχή της βασίλισσας Ελισάβετ της Α’ (16ος αιώνας μ.Χ.), για να αναζητήσει και να προβάλει τις εξευτελιστικές συνθήκες κάτω από τις οποίες ζούσε ολόκληρο το γυναικείο φύλο, και την σχεδόν μηδενική ενασχόλησή του με τον «απαγορευμένο καρπό» που ήταν για τις γυναίκες η λογοτεχνία, μέχρι ακόμη και τον 19ο αιώνα. Η έκφραση της ποίησης και της πεζογραφίας απαιτούσαν μια γυναίκα ανεξάρτητη, τόσο ψυχικά όσο και οικονομικά, από την κηδεμονία των ανδρών, και «η ιστορία της αντίθεσης των ανδρών στη χειραφέτηση των γυναικών είναι ίσως πιο ενδιαφέρουσα και από την ιστορία της ίδιας της χειραφέτησης». (Σελ. 128).
Μέσα από την παράθεση της ζωής και του δείγματος γραφής ελάχιστων και βασανισμένων λαμπερών φωνών γυναικών λογοτεχνών όλης αυτής της χρονικής περιόδου, η Βιρτζίνια Γουλφ οικοδομεί τους συλλογισμούς και τα επιχειρήματά της, και προχωρά σε εμπεριστατωμένη ανάλυση και κριτική της γραφής τους, όπως και της γραφής γυναικών λογοτεχνών συγχρόνων της, αποτυπώνοντας στο χαρτί όχι μόνο γνώσεις, αλλά και, κυρίως, το γυναικείο ένστικτο και την διαίσθηση, τα οποία χρησιμοποιεί αριστοτεχνικά. Το ίδιο ένστικτο και τη διαίσθηση χρησιμοποιεί για να κρίνει και την ανδρική λογοτεχνία του καιρού της, ενώ ερμηνεύει και την ψυχολογία του άλλου φύλου απέναντι στις γυναίκες.
Από την εποχή της Βιρτζίνια Γουλφ μέχρι σήμερα έχει προφανώς κυλήσει πολύ νερό στ’ αυλάκι, και το ερώτημα είναι, πόσο επίκαιρο είναι εν έτει 2019, ένα δοκίμιο το οποίο απευθύνεται σε ακροατήριο του 1928; Η απάντηση μπορεί να έρθει υπό μορφή ερωτήματος κι αυτή: Πόσα πράγματα μέσα στην ζωή μας σήμερα όλες οι γυναίκες τα θεωρούμε αυτονόητα, ενώ αυτά κατακτήθηκαν μέσα από απίστευτους αγώνες από μορφές όπως η Βιρτζίνια Γουλφ ; Και πόσα έχουν να κατακτηθούν ακόμα, κυρίως σε ψυχικό επίπεδο; Διαβάζοντας τούτο το βιβλίο, (κι εδώ, θα πρέπει να υπογραμμίσουμε την εξαιρετική μετάφραση και το προσεγμένο εισαγωγικό σημείωμα της Βάσιας Τζανακάρη), οι συγκρίσεις και τα συμπεράσματά μας θα είναι αναπόφευκτα, τόσο για το παρελθόν του γυναικείου φύλου, όσο και για το παρόν και για το μέλλον του.
Και τα λόγια της Βιρτζίνια Γουλφ, στη σελ. 237, θα ηχούν πάντα με την ίδια σπουδαιότητα: «Διότι πιστεύω ότι αν ζήσουμε άλλον ένα αιώνα… κι έχουμε πεντακόσιες λίρες τον χρόνο κι ένα δωμάτιο δικό μας η καθεμιά· αν συνηθίσουμε να έχουμε την ελευθερία και το θάρρος να γράφουμε ακριβώς αυτό που σκεφτόμαστε· αν δραπετεύουμε λίγο από το κοινόχρηστο καθιστικό και βλέπουμε τους ανθρώπους όχι πάντα στο πλαίσιο της σχέσης του ενός με τον άλλο αλλά σε σχέση με την πραγματικότητα… αν αντιμετωπίσουμε το γεγονός, γιατί είναι γεγονός, ότι δεν υπάρχει μπράτσο να πιαστούμε, αλλά ότι προχωράμε μόνες και ότι η σχέση μας είναι με τον κόσμο της πραγματικότητας κι όχι με τον κόσμο των ανδρών και των γυναικών, τότε θα υπάρξει η ευκαιρία και η νεκρή ποιήτρια που ήταν η αδελφή του Σαίξπηρ θα ανακτήσει το σώμα που τόσες φορές θυσίασε».
INFO
Ένα δικό της δωμάτιο
Βιρτζίνια Γουλφ
Μετάφραση: Βάσια Τζανακάρη
Εκδόσεις Μεταίχμιο
Σελ. 264, Τιμή: € 15,50
ΒΙΟ
H Virginia Woolf γεννήθηκε το 1882 στο Λονδίνο. Ο πατέρας της, Sir Leslie Stephen, ήταν κριτικός λογοτεχνίας, και η μητέρα της Julia Jackson Duckworth, μέλος της οικογένειας του ομώνυμου εκδοτικού οίκου. Ο θάνατος της μητέρας της και της ετεροθαλούς αδελφής της κατά τη διάρκεια της εφηβείας της, τη σημάδεψαν, προκαλώντας της περιοδικές κρίσεις κατάθλιψης. Το 1912 παντρεύτηκε τον Leonard Woolf και ίδρυσε μαζί του το 1917 τις εκδόσεις Hogart, όπου δημοσιεύτηκαν τα έργα των Τ.Σ. Έλιοτ, Ε.Μ. Φόρστερ και Κάθριν Μάνσφιλντ, καθώς και οι πρώτες μεταφράσεις του Φρόιντ. Έζησε ανάμεσα στο Λονδίνο και στο Rodmell του Sussex, παραμένοντας πάντα στο κέντρο της λογοτεχνικής σκηνής. Ανέπτυξε δημιουργική δραστηριότητα στο πλαίσιο της καλλιτεχνικής ομάδας του Bloomsbury, με πολλούς από τους καλλιτέχνες, συγγραφείς και διανοούμενους της εποχής της, και το συγγραφικό της έργο την καθιέρωσε ως κεντρική μορφή του φεμινισμού και του μοντερνισμού. Ο φόβος μιας υποτροπής της ψυχασθένειας την οδήγησε το 1941 στην αυτοκτονία.
Η Virginia Woolf υπήρξε λαμπρή μυθιστοριογράφος, κριτικός και δοκιμιογράφος. Τα λογοτεχνικά και κοινωνικά δοκίμιά της αναδεικνύουν ένα διεισδυτικό κριτικό πνεύμα. Στα μυθιστορήματά της περιλαμβάνονται: “Το ταξίδι” (1915), “Μέρα και νύχτα” (1919), “Το δωμάτιο του Ιάκωβου” (1922), “Η κυρία Ντάλογουεη” (1925), “Στο φάρο” (1927), “Ορλάντο” (1928), “Τα κύματα” (1931), “Τα χρόνια” (1937). Ως δοκιμιογράφος και λογοτεχνική κριτικός έφερε στο φως ελάσσονες συγγραφείς των περασμένων αιώνων, αλλά και κλασικούς. Τα κυριότερα έργα λογοτεχνικής κριτικής συγκεντρώθηκαν σε δύο τόμους με τίτλο “Common Reader” (1925-1932). Από τα φεμινιστικά και άλλα δοκίμιά της ξεχωρίζουν τα “A Room of One’s Own” (1929), “Three Guineas” (1938), “Between the Acts” (1941), και “The Death of the Moth” (1942). Όλα τα -περισσότερα από 500- δοκίμια της Virginia Woolf συγκεντρώθηκαν στο έργο: “Collected Essays” (α’ έκδοση: 1967, σε επιμέλεια Leonard Woolf).
