Μετά–Ποίηση ή μεταποίηση ;
Του Κωστή Τριανταφύλλου
« Si je cesse un jour ces recherches,
c’est que je serai las d’être traité en hurluberlu,
justement parce que les recherches paraissent absurdes
à ceux qui se contentent de suivre les routes tracées. »
Apollinaire, lettre à André Billy, 1918.
Το μετά είναι η συνέχεια του μοντερνισμού, των πρωτοποριών του των νεωτερικών και ανανεωτικών του ρευμάτων. Εκφάνσεις του μοντέρνου κι όχι ακαδημαϊσμοί κι επιστροφές στον κλασικισμό, στον νεοκλασικισμό. Συστήματα στίχων που στέκουν αντιμέτωπα, αλλά κι ενσωματώνονται με ταχύρυθμα φαινόμενα που μπορούν να έχουν μέσα τους πολλές μορφές που τις οικειοποιούνται, δημιουργώντας την καινούρια ανάγνωση σε μια νεότευκτη ποιητική μηχανή. Είναι ένας τύπος νέας σκέψης σε συσχετισμό με τον μοντερνισμό.
Τον τελευταίο καιρό βλέπουμε πολλούς να ξαναεπισκέπτονται αισθητικά κινήματα αλλά και δεκαετίες, όπως αυτήν του ΄60, αλλά και τις αρχές του 20ού αιώνα. Αυτό μπορεί κανείς να πει πως είναι ένας ασυνεχής διάλογος – όμως είναι συνέχεια! Αν σκεφτούμε πως μεγάλες ανατάσεις της σκέψης είδαμε ιστορικά να έχουν ενδιάμεσα κενά αιώνων. Τώρα οι αναφορές γίνονται σε κοντινές μας δεκαετίες. Όσο οι έννοιες χάνουν το νόημά τους, η ποίηση με το δυναμικό φαντασιακό της εργαστήριο, με τις ρηξικέλευθες εμπνεύσεις της πρέπει να βρει δρόμους κατάλληλους να επανεννοιοδοτήσει αυτές τις μοναχικές και μαγεμένες/χαμένες ιστορίες για να βρουν τον δρόμο γι’ αυτή τη λέξη, γι’ αυτή την αίσθηση που ανήκουν, που ψάχνουν για να συνεχίσουν το ταξίδι μέσα στη ζωή και την ποίηση. Ας επαναπροσδιορίσει λοιπόν η ποιητική δυναμική αυτές τις λέξεις, με έννοιες ζωντανές και πολύτεχνες αισθήσεις, ας τις επανοικειοποιηθεί, ας τις απελευθερώσει.
Τι άλλαξε στη λέξη, στο κείμενο, στην ποίηση. Δημιουργήθηκε πράγματι η υπερλέξη, το υπερκείμενο και η υπερποίηση; Υπέρλογη κατάσταση σύνθεσης δεδομένων και αισθήσεων; Η ποιητική εμπειρία ήτανε πάντοτε η ίδια; Για όλους τους λαούς σε όλα τα πλάτη και μήκη της γης και για όλες τις εποχές; Τι είναι η νέα μη γραμμική γραφή αλλά και οι αναγνώσεις ποιημάτων που έχουν παραχθεί από ποιητική μηχανή/πρόγραμμα στο οποίο λέξεις έβαλε ο ποιητής; Το ποιητικό αίτημα, σ’ αυτή την εποχή με την φορητή ασύρματη δύναμη του διαδικτύου, είναι η ποιητικοποίηση των δημιουργικών αναζητήσεων. Η μέθεξη της θαυμαστής ποιητικότητας στο απλό και στο άγριο τυχαίο που σε παρασύρει κι ορίζει νόμους άγνωστους κι αισθήσεις πρωτόγνωρες.
Το συνεχές παλίμψηστο είναι η γη της επαγγελίας της ποιητικής εννοιοδότησης. Ένα τετράστιχο ανώνυμο επίγραμμα της αρχαϊκής περιόδου, με σύνταξη ιδιαίτερα οργανωμένη, σήμερα χρειάζεται μισή σελίδα κείμενο για να μεταφραστεί. Τώρα αυτό το παλίμψηστο το αντιμετωπίζω στην δυναμική λευκή σελίδα του διαδικτυακά συνδεμένου υπολογιστή μου.6 Η διαδραστική αυτή ποιητική σελίδα έχει παγκόσμια λειτουργία, λόγω διαδικτύου και αυτόματης μετάφρασης, είναι ένα αισθητικό νέο ρεύμα και εγγράφεται στο γενικό κίνημα ποίησης και νέων τεχνολογιών, με πολλές εκθέσεις και ειδικά κείμενα και μανιφέστα καλλιτεχνών.
Είναι μια πλουραλιστικά οργανωμένη πρόταση κι αισθητική που αναπτύσσεται πλέον αυτόνομα, είναι ένα κίνημα εξερευνητικό των δυνατοτήτων κι ανιχνευτικά πρωτοπόρο της ψηφιακής φαντασιακής πλατφόρμας. Αυτή η σελίδα για την ποίηση είναι μια γεμάτη λευκή σελίδα, που σαν παλίμψηστο αρκεί να σκαλίσεις για να δικτυώσεις, αρκεί να αφεθείς σ’ αυτή τη νέα φύση που το να την ποιητικοποιήσεις είναι κάτι το φυσικό. Είναι μια πολύτεχνη σελίδα, μια έξυπνη σελίδα, ήρθε μια νέα μορφή για να εμπλουτίσει και να ελευθερώσει το νόημα. Η σύμπλευση κειμένου, ήχου και εικόνας πραγματοποιήθηκε. Στα χέρια ενός δημιουργού μπορεί να κάνει θαύματα. Η ιστορία της τυπογραφίας για το Νταντά και τους Οπτικούς Ποιητές είτανε σημαντική, εδώ όμως το παιχνίδι με τις άπειρες γραμματοσειρές ξεκινάει. Σ΄ αυτή την νέα ιστορία που γράφεται εδώ και χρόνια η ψηφιακή ποίηση αποκτά τον δικό της χώρο και την δικιά της φωνή. Η ποίηση, αυτό το μαγικό εργαστήριο της γλώσσας, βρήκε τα εργαλεία της. Νέα αισθητική και διαφορετικά στυλ διεκπεραιώνονται μέσα στην ψηφιακή λογική.
Σε ένα κείμενό μου για τον άγνωστο Χ7 σημειώνω πως: « Επειδή υπάρχει τεχνολογική ανάπτυξη κι επιστημονική εξέλιξη κι υστερία μαζί, αυτό δεν σημαίνει πως περνάμε μια περίοδο συνολικής ανθρώπινης προόδου. Δεν σημαίνει πως με την ανακάλυψη της τυπογραφίας δημιουργήθηκαν μεγάλοι συγγραφείς, ούτε πως η ανυπαρξία της εμπόδισε τον Αριστοτέλη να γράψει τόσα βιβλία σε μια τέτοια ευρεία γκάμα πραγμάτευσης, από τα μετεωρολογικά έως την ποιητική. Εξ άλλου αυτός ο οργανωμένος ψηφιακός νοητός χώρος, μήπως δεν είναι απόρροια της οργάνωσης ενός ειδικού τμήματος μόνον της ανθρώπινης φαντασίας;
Ο ηλεκτρονικός πολιτισμός μας για την ώρα έκανε έξυπνες τις μηχανές. Πόσο ταιριάζει αυτή η λέξη για να χαρακτηρίσουμε τον 20ό αιώνα, δηλαδή έξυπνος αιώνας και κατά προέκταση έξυπνος άνθρωπος; Είχε πράγματι τεράστιες εναλλαγές, εφευρέσεις, καλλιτεχνικά κινήματα, επαναστάσεις, παγκόσμιους πολέμους, πυρηνικά μέσα αφανισμού. Η φωτονική φωτιά που καίει μέσα στις οθόνες στο σπίτι μας, φέρνοντας σε εμάς την συνολική, πρώτης ανάγνωσης, επικοινωνία σε άμεση επαφή και με διαδραστική δυνατότητα, συνεχίζει την αρχέτυπη λογική της φωτιάς στο σπίτι προσφέροντας επιπλέον την γυαλιστερή ζεστασιά της λάμψης της τεχνητής ευφυΐας των υπολογιστών;
Η επιστήμη βέβαια ψάχνει να εννοήσει αυτό που βλέπουμε, μόνον που αυτό είναι παράγωγο του αισθάνομαι, είναι μια σύνθεση όλων των αισθήσεων συνειδητών και μη. Η επιστήμη έχει την διάθεση να εξηγήσει τα πάντα. Νομίζει κι έτσι πρέπει για την παραγωγική της λειτουργία πως μπορεί να ανακαλύψει τι κρύβεται κάτω από κάθε φαινόμενο και από την ώρα που βρεθούν λύσεις και μπουν σε εφαρμογή, γεννιούνται νέα προβλήματα που χρειάζονται καινούριες έρευνες και λύσεις.
Η ποίηση γράφει την ιστορία της χωρίς να εξελίσσεται μεθοδικά όπως η επιστήμη. Είναι το ίδιο πρωτόγονο ένα χτεσινό γκράφιτι, ένας σχεδιασμός στα προϊστορικά σπήλαια και μια ανάλογη χειρονομία ή επεξεργασία μ’ ένα σχεδιαστικό πρόγραμμα στην νέα μας σπηλιά τον υπολογιστή του σπιτιού μας; Όσο κερδισμένη βγαίνει η ποίηση από τα τεχνολογικά υλικά τόσο και αυτά τα ίδια γίνονται πιο έξυπνα και δημιουργικά στα χέρια ποιητών. Από το πιο απλό μικρόφωνο, έως το μαγνητόφωνο, από τα μεγάφωνα έως τα φωτοαντιγραφικά μηχανήματα, από τους πρώτους υπολογιστές έως τα σύγχρονα ψηφιακά προγράμματα και βέβαια να μην ξεχάσουμε τις ιδιότυπες κατασκευές από χρησιμοποιημένα αντικείμενα που χρησίμεψαν για ποιητικές δράσεις ή και για ηχητικές παρουσιάσεις.
Η ανάγνωση του κόσμου σαν ολότητα, που δίνει δικαίωμα στον λόγο της ποίησης να υπάρξει, θέλει να κάνει έναν ποιητικό κόσμο την πολύμορφη πραγματικότητα. Η ποίηση διαπραγματεύεται το άγνωστο αναδεικνύοντας κρυφές πλευρές και δυσεύρετες αλήθειες, για ν’ αναδείξει το ουσιώδες ανεξήγητο ή το τυχαίο ωραίο. ».
Όλα μέσα στην ηλεκτρόσφαιρα σε ψηφιακή διαμεσολάβηση. Η τηλεόραση μέσα από τον νέο ψηφιακό μανδύα ζει την μεταμόρφωσή της σε ένα διαδικτυακό διαδραστικό σύστημα. Η απορρόφηση ενός μέσου από/σε ένα άλλο δεν σημαίνει πως το ένα χάνεται – είναι η σημερινή εξέλιξη των μέσων και βέβαια των αισθήσεων που διαπραγματεύονται αυτά τα μέσα και βέβαια διασύνδεση κειμένων που επανεννοιοδοτούνται και φορτίζονται/δικτυώνονται με διαχρονικά δεδομένα.
Σήμερα έχουμε την πρωτοπορία της υπερκειμενικής τεχνολογίας, δηλαδή την απόλυτη ποιητικοποίηση των τεχνολογικών δεδομένων και έτσι την είσοδό μας στην ποιητική μέθεξη; Ή την πρωτοπορία της τεχνολογίας και τις εφαρμογές της και στο ποιητικό είδος, όπως και στην μουσική και σε όλες τις δυνάμενες να ψηφιοποιηθούν τέχνες; Η ερώτηση έχει να κάνει και με το εάν οι καλλιτέχνες που χρησιμοποιούν αυτή την τεχνολογία λέγονται/είναι ποιητές. Νομίζω πως τους νοιάζει πιο πολύ αν αυτό που θα δημιουργήσουν θα είναι με μια ουσιαστική ποιητική αίσθηση παρά με το πώς θα τους κατατάξουν. Και οι ονομασίες που δίνουν στον εαυτό τους είναι σύνθετες – για παράδειγμα ο Mark Amerika αυτοπροσδιορίζεται ως VJ, δηλαδή καλλιτέχνης της βίντεο περφόρμανς, παράλληλα είναι και συγγραφέας βιβλίων.
Εδώ το ερώτημα που απασχολεί είναι το ίδιο πάντα: « τι είναι ποίηση; »! Τώρα που επιτέλους η μεταμοντέρνα παγίδα μοιάζει να τελειώνει ή πάντως γίνεται ευρέως αντιληπτή σαν παγίδα κι ο σχετικισμός αναρωτιέται με κάθε δικαίωμα: «μήπως είμαι ένα ακόμη ιστορικό πτώμα;», ας χαρακτηρίσουμε την δημιουργική ερευνητική ευαισθησία των ποιητών σαν την σ υ ν έ χ ε ι α της προηγούμενης περιόδου του Μετά, δηλαδή του Μοντέρνου, του Μοντερνισμού.
Μπορεί η νέα εξέλιξη της ψηφιακής αίσθησης/αισθητικής να δώσει την μοντέρνα κινηματική λογική της εξέλιξης; «Πιστεύετε πως η σοβαρή λογοτεχνία, είναι αρκετά σοβαρή;», ρωτάει ο John Cage. Στην Τέχνη πρωτοποριακοί καλλιτέχνες υπάρχουν πάντα, ερευνητικοί, εμπνευσμένοι, προφητικοί, αλχημιστές, του περιθωρίου, με μια ματιά ορίζοντας μαγικών εφευρέσεων – στην ποίηση δεν υπάρχουν πρωτοπόροι, δεν χρειάζονται, δεν αναγνωρίζονται; Μήπως στην ποίηση οι τοπικές αυτάρεσκες κλειστές συντηρητικές μικροκοινωνίες δεν επιτρέπουν τη διαφορά ν’ αναπτυχθεί, να οριστεί σαν τέτοια;
Στην Τέχνη υπάρχουν οι πρωτοπόροι, εκτός από την μεταμοντέρνα περίοδο που τους έβαλε στο περιθώριο και αδιαφόρησε για την εξέλιξη των τεχνών, στην ποίηση επίσης υπάρχουν και χαρακτηρίζονται ως ανανεωτικοί, ερευνητικοί, πρωτοποριακοί κι έτσι καταχωρούνται.8
Αυτό που συμβαίνει παγκόσμια δεν έχει να κάνει με την Ποίηση ή την Τέχνη αλλά συνολικά με τις αξίες. Οι λέξεις χρησιμοποιούνται για να ορίσουν άλλα πράγματα. Στην τέχνη όπως και σε όλες τις άλλες εκφάνσεις του το μεταμοντέρνο λειτούργησε αποπροσανατολίζοντας, χρησιμοποιώντας και τον όρο πρωτοπορία ακόμα για να πουλήσουν έργα μεταμοντέρνα και βέβαια στην κοινωνία η ολιγαρχία ονομάζεται δημοκρατία και στην ποίηση σαν τίποτα να μην άλλαξε ο νεοκλασικισμός και η νεοσυντήρηση ορίζουν ένα τοπίο που δεν θα αντέξει, δεν θα μπορέσει να ξεπεράσει την ποιητική δύναμη που έρχεται.
Το ποιητικό σώμα όπως και κάθε ζωντανός οργανισμός υπάρχει επειδή είναι μια μηχανή πάθους, ελπίδας, ηδονής, τροφικής λήψης, απόλαυσης, μάχης, οραματισμού. Παιχνιδομηχανή ευαισθησίας κι ανατροπής, για να βρεις τον κρυμμένο εαυτό σου, για να τον χάσεις, να βρεις έναν άλλον στον αντικαθρεφτισμό του, που υπάρχει για να δίνει και να παίρνει, να μας ανοίγει κάποιες αισθήσεις να ολοκληρώνει το νόημα της ελευθερίας. Χρειάζεται μια ιδιαίτερη δυναμική για να συγκρατήσεις αυτές τις σπάνιες στιγμές έτσι που να μεταμορφώσεις σε μεταδόσιμες αισθήσεις τις αλλεπάλληλες φωτεινές λάμψεις που πετάνε μέσα στη νύχτα – μέσα στο όραμα του ποιητή.
Αθήνα, 2009 – 2010
Μέρος αυτής της ανακοίνωσης παρουσιάστηκε στο 30o Συμπόσιο Ποίησης στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας
Παραπομπές :
- Α. Αργυρίου, Η Ελληνική Ποίηση, Νεωτερικοί Ποιητές του Μεσοπολέμου, Εκδ. Σοκόλη, Αθήνα 1978. Εισαγωγή σελ. 48 : «Η ύπαρξη πάντως τόσων συμπτώσεων ως προς την άρνηση των παραδοσιακών μορφών της τέχνης, κυρίως στη δεύτερη δεκαετία του αιώνα μας, πιστοποιεί το συλλογικό χαρακτήρα του φαινομένου. Δεν επρόκειτο πια για μεμονωμένες και μοναχικές διαμαρτυρίες, που τελούνται στον ατομικό χώρο και τις υποδέχονται περιορισμένα κοινωνικά μορφώματα, ή έργα προφητικά κατά ένα τρόπο που γεννιούνται πριν από την ώρα τους και θα καταξιωθούν πολύ αργότερα, όταν θα υπάρξουν οι ευνοϊκοί όροι για την κατανόησή τους και τη υποδοχή τους. Τώρα πολλοί καλλιτέχνες, συγχρόνως κι ανεξάρτητα, κι ενώ ξεκινούν από διαφορετικές αντιλήψεις και εκτιμήσεις, συγκλίνουν σε μια κοινή διαπίστωση: Πως οι δεδομένες μορφές δεν παράγουν παρά μόνο βραχυκυκλώματα . έκλεισαν τα περιθώρια συντηρήσεώς τους, όχι τόσο γιατί εξαντλήσαν τις δυνατότητές τους, όσο γιατί γεννήθηκαν και τράφηκαν σ’ ένα χώρο συμβάσεων που τους περιόριζε το πεδίο οράσεως. Αν δικαιολογείται η πρόταση ότι ο 20ος αιώνας αρχίζει το 1914, οι καλλιτέχνες που ανήκαν οργανικά στον αιώνα μας σύμφωνα με τη διόρθωση αυτή, αντιλήφθηκαν σωστά ότι όφειλαν να εγκαινιάσουν νέες τέχνες επάνω σε απόλυτα φιλελεύθερες αρχές, που να ανταποκρίνονται στην ανθρώπινη πολυσημία και που να τους επανασυνδέουν με τον περίγυρό τους.» ■
- Terminal Zone, Poésie et nouvelles technologies, Editions Al Dante Léo Scheer, 2002. ■
- Italo Calvino, Se una notte d’inverno un viaggiatore, Milan,Mondadori,1994, p.212. ■
- C. Castoriadis. Figures du pensable. Les Carrefours du labyrinthe. Volume VI, « Notes sur quelques moyens de la poésie », σελ.68, Éditions du Seuil,1999. Μεταφρασμένο στην Εστία #1722, Απρίλιος 2000, από τον Κ.Σπαντιδάκη.■
- Περιοδικό Νέα Συντέλεια,#8-9-10, Αθήνα 2008. Φωτογραφία της ποιήτριας Μ. Αραβαντινού με το Ερωτηματικό της Γης και το κείμενο που μοιράζεται πάντα στους θεατές του γλυπτού, στο Πάρκο Γλυπτικής του Σκιρώνειου Μουσείου. ■
- http://www.costis.gr/poetic-virus-master-game.html
7. Το κείμενο γράφτηκε στην Αθήνα το 1995 και παρουσιάστηκε στο συνέδριο Τέχνης Τεχνολογίας με θέμα « Τέχνη και Επιστήμη », στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Ίδρυμα B. & E. Γουλανδρή, στην Άνδρο. Τμήμα αυτού του κειμένου είναι δημοσιευμένο στο περιοδικό Μάγμα, αριθ.5, Αθήνα 2010. ■
8. Jacques Donguy, Poésies expérimentales – Zone numérique (1953 – 2007). Έκδοση : les presses du réel. Dijon, 2007. France. ■
Διαδικτυακές αναφορές : http://www.ubuweb.com/ ■ Archives de la poésie sonore & numérique : http://www.donguy-expo.com/ ■ Istanbul Contemporary Art Museum (iS.CaM) presents Web Biennial 10:http://www.webbiennial.org/gallery3.php■ http://www.costis.org/x/schwitters/index.asp■ http://www.costis.org/x/donguy/index.asp■ Mario Vitti : Οι δύο πρωτοπορίες στην ελληνική ποίηση 1930 με ’40, στο Google. ■ Γιώργου Γιάνναρη: «Η Ελληνική Πρωτοπορία, Ν. Κάλλας, Θ. Ντόρρος», στο Google.■http://poeticanet.com/news.php?subaction=showfull&id=1249027200&archive=&start_from=&ucat=8&show_cat=8■ Εικόνα, έρευνα και πρωτοποριακή προ-οπτικήhttp://www.ksyme.gr/ksyme/Κείμενα_files/Costis_%20Eikona.pdf ■http://www.costis.eu ■
Βιβλιογραφία : Guillaume Apollinaire, Méditations esthétiques. Les Peintres cubistes, Paris, Eugène Figuière, 1913. ■ Isidore Isou, Introduction à une nouvelle poésie et à une nouvelle musique, Paris, Gallimard, 1947. ■ Henri Chopin: POESIE SONORE INTERNATIONALE, Jean-Michel Place Éditeur, Paris 1979. ■ L.Pignotti & S. Stefanelli: La Scrittura Verbo-Visiva, Ed.ESpresso Strumenti,1980. ■ Jaques Donguy, Une Génération 1960 -1985, ed. Artefact, Paris 1985. ■ Κ.Τριανταφύλλου,Σουρρεαλισμός ή Υπερρεαλισμός,περιοδικό Χνάρι 24,σελ.585,Αθήνα,Μάιος 1987■ Frank Popper, L’ art à l’ âge, électronique, Hazan, Paris. ■ Poésure et Peintrie, «d’un art, l’autre», Musées de Marseille,1993. ■ Μάνος Στεφανίδης, Εικονογραφές. Η ελληνική ομάδα οπτικής ποίησης, εκδ. Μίλητος, Αθήνα 2003. ■ Ελισάβετ Αρσενίου, Νοσταλγοί και Πλαστουργοί, εκδ. παραφερνάλια-τυπωθήτω , Αθήνα 2003. ■ οίνος-οίνος, Έκθ. Οπτ. Ποίησης, Πολ. Πρωτεύουσα της Ευρώπης, Πάτρα,2006 ■ Mark Amerika, META/DATA, A digital Poetics, The MIT Press, London, England,2007. ■ Θανάσης Μουτσόπουλος, Κωστής: ηλεκτρισμένη περιπέτεια, Πλέθρον, Αθήνα 2009 ■ Λιάνα Σακελίου, Κωστής Τριανταφύλλου: ο γλύπτης ηλεκτροφόρων λέξεων, Το Μοντέρνο στην Ποίηση, Πρακτικά Εικοστού Ένατου Συμποσίου Ποίησης,σελ.328-334, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2010 ■
Προηγούμενα
-άγνωστος Χ στην Ποίηση (α’ μέρος)
-άγνωστος Χ στην Ποίηση (β’ μέρος)
