Τα μυστικά της συγγραφής όταν δεν υπήρχε η Τεχνητή Νοημοσύνη
Έρνεστ Χέμινγουεϊ, Τζακ Κέρουακ, Στίβεν Κινγκ, Ισαάκ Ασίμοφ, Άγκαθα Κρίστι, Ουμπερτο Έκο, Καζούο Ισιγκούρο, Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, Τζορτζ Όργουελ, Φίλιπ Ροθ, Τσαρλς Μπουκόφσκι, Μαρκ Τουέιν, Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ…..
Σε μια εποχή που η Τεχνητή Νοημοσύνη αλλάζει καταιγιστικά το τοπίο της συγγραφικής δημιουργίας, αυτό το βιβλίο συγκεντρώνει παρουσιάζει και αποκαλύπτει τα μυστικά της συγγραφής από το παραδοσιακό συγγραφικό εργαστήρι των κορυφαίων της λογοτεχνίας.
Γράφει η Ελπίδα Πασαμιχάλη
Συγγραφείς που στο γραφείο τους δεν είχαν το ChatGPT, ούτε καν υπολογιστή, ούτε καν Internet, όμως τα χειρόγραφα που έβγαιναν από την πένα, το μολύβι και την γραφομηχανή τους, κυριάρχησαν στο πνευματικό στερέωμα της εποχής τους και συνεχίζουν να κυριαρχούν, ενώ η τέχνη τους άφησε βαθύ αποτύπωμα στην ψυχές των αναγνωστών. Συγγραφείς που μπορεί να μην άλλαξαν τον κόσμο, άλλαξαν όμως και διεύρυναν τον τρόπο που εμείς τον βλέπουμε.
Πώς έγραφαν; Τι έγραφαν; Ποιο ήταν το βαθύτερο κίνητρο που έγραφαν; Ποιο συναίσθημα και ποια ανάγκη τους έκανε να γράφουν;
Το απόσταγμα της σοφίας 66 κορυφαίων δημιουργών, από εκείνους που δεν αποκάλυψαν ποτέ τα μυστικά της τέχνης τους αναλυτικά στη διάρκεια της ζωής τους, αλιεύεται και παρουσιάζεται σε ένα πολύ ξεχωριστό βιβλίο με τίτλο «Τα μυστικά της συγγραφής» με επιλογή και μετάφραση του Σόλωνα Παπαγεωργίου, επιμέλεια και πρόλογο του Κώστα Κατσουλάρη.
Συνεντεύξεις τους, σημειώματά τους, αποσπάσματα από ομιλίες τους είναι οι πηγές αυτού του γοητευτικού θησαυρού που έχει ενδιαφέρον όχι μόνο για τους λογοτέχνες και επίδοξους λογοτέχνες αλλά και για το ευρύτερο κοινό.
Διότι είναι ένα βιβλίο τόσο συναρπαστικό όσο ήταν και οι ίδιοι οι μεγάλοι δημιουργοί, ένα βιβλίο απρόβλεπτο, με συνεχείς εκπλήξεις και ανατροπές. Στις «εκμυστηρεύσεις» των κορυφαίων της λογοτεχνίας όλα τα στερεότυπα και οι οδηγίες περί συγγραφής καταρρίπτονται πανηγυρικά και αναδύονται οι λαμπερές προσωπικότητες ανθρώπων που είδαν τον κόσμο με διαφορετικό μάτι.
Όπως πολύ εύστοχα γράφει ο Κώστας Κατσουλάρης στο προλογικό του σημείωμα: «Σχεδόν χαιρέκακα αναλογίζομαι ότι το σύστημα Τεχνητής Νοημοσύνης που θα το τροφοδοτούσαν με τις τόσο προσωπικές και αντιφατικές απόψεις όλων αυτών των συγγραφέων, στην προσπάθειά του να βρει τον ελάχιστο κοινό παρονομαστή, θα βραχυκύκλωνε.
Ακόμη και όταν ερωτώνται σχετικά με την παρότρυνση – συμβουλή «Γράψε για όσα ξέρεις», μια από τις πιο εμβληματικές κοινοτοπίες των μαθημάτων δημιουργικής γραφής, οι απόψεις συγκλίνουν – αποκλίνοντας. Με ελάχιστες εξαιρέσεις ουδείς υπερασπίζεται τον υποτιθέμενο άγραφο κανόνα».
Τα κείμενα συνοδεύονται από ένα σύντομο αλλά πολύ περιεκτικό βιογραφικό σημείωμα για κάθε λογοτέχνη.
Ένα βιβλίο που θα το χαρακτήριζα «φόρο τιμής» στους μεγάλους της λογοτεχνίας, της λογοτεχνίας της «χειροποίητης». Μιας λογοτεχνίας που ενδέχεται η γενιά του Roblox και του Minecraft να απορρίψει αστόχαστα ως «εποχή του χαλκού», αλλά είναι ο πραγματικός θησαυρός του πνευματικού μας πολιτισμού. Ένα πολιτισμός που μπορεί να σταθεί ανάχωμα στη μαζική πολτοποίηση – ομογενοποίηση που μπορεί να επιφυλάσσει το άμεσο μέλλον.
Ιδού μερικά ενδεικτικά αποσπάσματα:
Έρνεστ Χέμινγουεϊ (1899 – 1961)
«Γράψτε απλά και ειλικρινά» συμβουλεύει ο πληθωρικός «πάπας» της λογοτεχνίας, διακεκριμένος πολεμικός ανταποκριτής και βραβευμένος με το Νόμπελ Λογοτεχνίας (1954).
- «Δουλέψτε μέχρι τελικής πτώσης»
«Μόλις μάθετε να γράφετε, η δουλειά σας θα είναι να περνάτε τα πάντα, κάθε αίσθηση, θέαμα, συναίσθημα και τόπο, στον αναγνώστη. Για να γίνει αυτό πρέπει να δουλέψετε πολύ πάνω στα γραπτά σας. Αν γράφετε με μολύβι, θα έχετε τρεις διαφορετικές ευκαιρίες για να διαπιστώσετε αν ο αναγνώστης βλέπει στο κείμενό σας, αυτό που θέλετε να δει. Η πρώτη ευκαιρία είναι όταν ξαναδιαβάζετε το κείμενο, έπειτα καθώς δακτυλογραφείτε, έχετε ακόμη μια ευκαιρία να το διορθώσετε και τέλος, ακόμα μία όταν το ελέγχει ο εκδότης σας.»
Τζακ Κέρουακ (1922 – 1969)
Ο θρυλικός εκπρόσωπος της Γενιάς των Beat και συγγραφέας του εμβληματικού έργου της αμερικανικής λογοτεχνίας «Στο δρόμο» (On the road)
- «Γράψτε ό,τι επιθυμείτε χωρίς περιορισμούς, απευθείας από το απύθμενο μυαλό σας.»
- «Αφηγηθείτε την αληθινή ιστορία του κόσμου, σε εσωτερικό μονόλογο.»
- «Να είστε ερωτευμένοι με τη ζωή σας.»
Ισαάκ Ασίμοφ (1920 – 1992)
Ένας από τους πιο ευφυείς λογοτέχνες και από τους ιδρυτές της Μένσα, ο συγγραφέας που επινόησε τον όρο «ρομποτική» και διατύπωσε τους «τρεις νόμους της ρομποτικής» στη συλλογή διηγημάτων του «Εγώ το ρομπότ». Από τους θεμελιωτές της επιστημονικής φαντασίας και αυταπόδεικτα «προφήτης» της εποχής μας.
- «Ο συγγραφέας πρέπει να προβληματίζει, όχι να δίνει εύκολες λύσεις,»
- «Να γνωρίζετε πολύ καλά το σκηνικό της ιστορίας σας»
«Δυστυχώς σε πολλές περιπτώσεις οι συγγραφείς που γράφουν επιστημονική φαντασία παραβιάζουν τους νόμους της φύσης, όχι επειδή θέλουν να τονίσουν κάτι στον αναγνώστη, αλλά επειδή δεν γνωρίζουν τους ίδιους τους νόμους της φύσης.»
Στίβεν Κινγκ (1947)
Ο επονομαζόμενος και «βασιλιάς του τρόμου», ένας από τους καινοτόμους συγγραφείς που έχει γράψει κάποια από τα βιβλία του on-line, σε αλληλεπίδραση με το κοινό του σημειώνει:
- «Οι ιστορίες είναι λείψανα σκάψτε να τις βρείτε.»
«Οι ιστορίες δεν είναι αναμνηστικά μπλουζάκια ή game Boys. Οι ιστορίες είναι λείψανα, κομμάτια ενός ανεξερεύνητου προϋπάρχοντος κόσμου. Η δουλειά ενός συγγραφέα είναι να χρησιμοποιήσει τα εργαλεία στην εργαλειοθήκη του, ώστε να ανακτήσει όσο το δυνατόν περισσότερα ανέπαφα λείψανα. Μερικές φορές το λείψανο που ανακαλύπτεις είναι μικρό, ένα κοχύλι. Μερικές φορές είναι τεράστιο, ένα Τυραννόσαυρος Ρεξ, με γιγάντιο σώμα και δόντια που σου χαμογελούν. Είτε έτσι είτε αλλιώς, είτε πρόκειται για ένα διήγημα είτε για ένα μυθιστόρημα χιλιάδων σελίδων, οι τεχνικές της ανασκαφής είναι οι ίδιες.»
Άγκαθα Κρίστι (1890 – 1976)
«Κάθε λογοτεχνικός χαρακτήρας κρύβει μια σκοτεινή πλευρά» διαπιστώνει η «Βασίλισσα του αστυνομικού μυθιστορήματος», τα έργα της οποίας δεν έχουν σταματήσει ποτέ να επανεκδίδονται, να γίνονται ταινίες, να εμπνέουν θεατρικές παραστάσεις.
Οι συμβουλές της αποτυπώνουν τον ασυμβίβαστο χαρακτήρα της:
- «Μην αυτολογοκρίνεστε (πολύ)»
«Θεέ μου, όσο πιο προσωπικές είναι οι ιστορίες σας, τόσο το καλύτερο! Γράφετε ιστορίες για ανθρώπους, όχι για ανδρείκελα! Μιλήστε ανοιχτά προκατειλημμένα, με κακεντρέχεια, όπως επιθυμείτε εσείς! Γράψετε με τον δικό σας τρόπο. Θα αφαιρέσετε τις συκοφαντίες αργότερα.»
- «Κάθε λογοτεχνικός χαρακτήρας έχει μια σκοτεινή πλευρά.»
«Όλοι είμαστε δυνάμει δολοφόνοι. Σε όλους εμφανίζεται κατά καιρούς η επιθυμία να σκοτώσουμε, αλλά και η θέληση να το κάνουμε.»
Φράνσιις Σκοτ Φιτζέραλντ (1896 – 1940)
«Οι χαρακτήρες πρέπει να θυμίζουν πραγματικούς ανθρώπους» συμβουλεύει ο Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ και αν διαβάσει κάποιος τη βιογραφία του αντιλαμβάνεται ότι στο κορυφαίο έργο του «Ο υπέροχος Γκάτσμπι» με πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία, το έχει τηρήσει σε πολύ μεγάλο βαθμό.
- «Οι χαρακτήρες σας πρέπει να θυμίζουν πραγματικούς ανθρώπους, ξεχωριστά άτομα.»
«Αν ξεκινήσετε με ένα απολύτως ξεχωριστό άτομο, στην πορεία θα διαπιστώσετε πως έχετε δημιουργήσει έναν ·αρχετυπικό χαρακτήρα· αντιθέτως, αν ξεκινήσετε από έναν αρχετυπικό χαρακτήρα, θα διαπιστώσετε πως έχετε δημιουργήσει ένα μηδενικό.»
Ουμπέρτο Έκο (1932 – 2016)
«Ποτέ μην γενικεύετε» συμβουλεύει ο πληθωρικός Ιταλός διανοούμενος, σημειολόγος, δοκιμιογράφος και μυθιστοριογράφος οι αναλύσεις του οποίου για τα σύγχρονα media έμειναν διαχρονικές.
Ο παιγνιώδης τρόπος που δίνει τις συχνά αυτοαναιρούμενες συμβουλές του είναι πραγματικά απολαυστικός.
- «Αποφύγετε τα κλισέ: είναι ένας αναμασημένος θάνατος.»
- «Ποτέ μη γενικεύετε».
- «Μόνο οι μαλάκες χρησιμοποιούν βρισιές.»
- «Μη γράφετε μονολεκτικές προτάσεις. Ποτέ.»
- Να είστε συνοπτικοί:
«Προσπαθήστε να αποτυπώσετε τις σκέψεις σας με όσο το δυνατόν λιγότερες λέξεις, αποφεύγοντας μεγάλες προτάσεις -ή προτάσεις που διακόπτονται από άλλες, τυχαίες φράσεις, που πάντα μπερδεύουν τον μέσο αναγνώστη- ώστε να μη βομβαρδίσετε με πληροφορίες όσους σας διαβάζουν, κάτι που είναι αναμφίβολα μια από τις παθογένειες της εποχής μας, όπου κυριαρχούν τα ΜΜΕ (ιδιαίτερα όταν οι φράσεις είναι γεμάτες με περιττές εξηγήσεις- ‘η τουλάχιστον με μη απαραίτητες διευκρινίσεις.»
Καζούο Ισιγκούρο (1959)
«Μακάρι να περιφρονούσαμε περισσότερο τους κανόνες» παρατηρεί ο Ιάπωνας – Βρετανός Καζούο Ισιγκούρο ένας από τους πιο στοχαστικούς σύγχρονους συγγραφείς.
Οι παρατηρήσεις του, εξαιρετικά επίκαιρες μιλούν για τον κίνδυνο της τυποποίησης που απειλεί την σύγχρονη λογοτεχνία, με την εκδοτική βιομηχανία και την αλόγιστη χρήση της τεχνολογίας.
- «Μακάρι να περιφρονούσαμε περισσότερο τους κανόνες.»
«Νομίζω πως τα γνωρίσματα που χρησιμοποιούμε για να προσδιορίσουμε τα λογοτεχνικά είδη έχουν αφαιρεθεί λίγο πολύ από την εκδοτική βιομηχανία. Το ότι υπάρχουν ορισμένα επαναλαμβανόμενα μοτίβα και το ότι μπορούμε να ταξινομήσουμε αποτελεσματικά τις ιστορίες με βάση αυτά τα μοτίβα το δέχομαι. Όμως προβληματίζομαι όταν οι αναγνώστες και ο συγγραφέας παίρνουν πολύ στα σοβαρά τα «όρια» του κάθε είδους και πιστεύουν πως θα συμβεί κάτι πολύ κακό αν τα ξεπεράσεις και πως θα πρέπει να σκεφτείς πολύ σοβαρά πριν το κάνεις. Μακάρι να περιφρονούσαμε περισσότερο τους κανόνες. Υποθέτω πως είμαι αντίθετος με την αστυνόμευση της φαντασίας, είτε αυτή συμβαίνει για λόγους μάρκετινγκ είτε για λόγους σνομπισμού.»
Γκσμπριέλ Γκαρσία Μάρκες (1927 – 2014)
«Πιστέψτε στην ιστορία σας» επισημαίνει, μεταξύ άλλων, ο βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας (1982) Κολομβιανός συγγραφέας και δημιουργός του «μαγικού ρεαλισμού. Ένας συγγραφέας που τα βιβλία του διαβάστηκαν τόσο πολύ, ώστε οι τίτλοι τους έγιναν σημεία αναφοράς και πέρασαν στο συλλογικό ασυνείδητο, εμπνέοντας μέχρι σήμερα τους αρθρογράφους των media. Εκατό Χρόνια Μοναξιά, Ο Έρωτας στα Χρόνια της Χολέρας, Το Χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου….
- Πιστέψτε στην ιστορία σας.
«Ανέκαθεν είχα μια ιδέα για το τι ήθελα να κάνω, όμως κάτι έλειπε και δεν ήμουν βέβαιος τι, ώσπου μια μέρα ανακάλυψα το σωστό ύφος -το ύφος που χρησιμοποίησα τελικά στα Εκατό Χρόνια Μοναξιά. Βασίστηκα στον τρόπο που η γιαγιά μου έλεγε τις ιστορίες της. Αφηγούνταν ιστορίες γεμάτες υπερφυσικά και φανταστικά στοιχεία, όμως το έκανε με απόλυτη φυσικότητα. Όταν τελικά βρήκα το ύφος που έπρεπε να χρησιμοποιήσω, άρχισα να δουλεύω σε καθημερινή βάση για δεκαοκτώ ολόκληρους μήνες…. Στις προηγούμενες απόπειρές μου να γράψω το Εκατό Χρόνια Μοναξιά προσπάθησα να αφηγηθώ την ιστορία χωρίς να την πιστεύω. Εντέλει, έμαθα πως πρέπει να πιστέψω στην ιστορία μου και να την αφηγηθώ έχοντας την ίδια έκφραση που είχε η γιαγιά μου όταν έλεγε τις δικές της ιστορίες: με πρόσωπα σαν από πέτρα.»
Τζορτζ Όργουελ (1903 – 1950)
Ο συγγραφέας του «1984» ίσως του πιο εμβληματικού πολιτικού βιβλίου του 20ου αιώνα και του λιγότερο γνωστού αλλά εξίσου αριστουργηματικού «Η φάρμα των ζώων» είναι επιγραμματικός και αυστηρός στις συμβουλές του:
- Μη χρησιμοποιείτε ποτέ τις μεταφορές, τις παρομοιώσεις ή οποιοδήποτε άλλο σχήμα λόγου που απαντάται συχνά στη λογοτεχνία.
- Μη χρησιμοποιείτε ποτέ μεγάλες λέξεις αν μπορείτε να τις αντικαταστήσετε με ολιγοσύλλαβες.
- Αν μια λέξη δεν χρησιμεύει κάπου να τη σβήσετε.
Μαρκ Τουέιν (1835 – 1910)
«Η διαφορά μεταξύ της σχεδόν σωστής λέξης και της σωστής λέξης είναι τεράστια» έλεγε ο «πατέρας» του Τομ Σόγιερ και του Χακ Φιν. Ο Μαρκ Τουέιν υπήρξε ένας συγγραφέας αναμφισβήτητα χαρισματικός και πολλοί τον θεωρούν και «πατέρα της αμερικανικής λογοτεχνίας».
- Βρείτε τις σωστές λέξεις.
«Η διαφορά μεταξύ της σχεδόν σωστής λέξης και της σωστής λέξης είναι τεράστια – είναι σαν τη διαφορά της λάμψης από μια πυγολαμπίδα με τη λάμψη από έναν κεραυνό.»
Φίλιπ Ροθ (1933 – 2018)
«Ψάξτε για μπελάδες» και «Ξεκινήστε ψυχανάλυση» είναι κάποιες από τις πολλές συμβουλές που δίνει ο σπουδαίος Φίλιπ Ροθ στους «νεοσύλλεκτους» ομοτέχνους του. Ο βραβευμένος με το Βραβείο Πούλιτζερ 1997 για το μυθιστόρημα «Αμερικανικό ειδύλλιο» και ένας από τους λεγόμενους «αδικημένους» του Νόμπελ Λογοτεχνίας Αμερικανός συγγραφέας, δίνει πληθωρικές «οδηγίες» στους νεότερους συγγραφείς. Και για όποιον έχει διαβάσει τα βιβλία του γίνεται προφανές πως ο αριστουργηματικός μακροπερίοδος λόγος του, έρχεται σε πλήρη αντίθεση με όσα έχετε διαβάσει ή θα διαβάστε για «μικρές» , «σύντομες προτάσεις» και λέξεις. Ο καθείς και τα όπλα του.
- Ξεκινήστε ψυχανάλυση.
«Αν δεν είχα ξεκινήσει ψυχανάλυση δεν θα έγραφα Το σύνδρομο Πόρτνοϊ όπως το έγραψα ή το Η ζωή μου ως άνδρας όπως το έγραψα, ούτε Το βυζί θα ήταν αυτό που είναι. Ούτε θα ήμουν αυτός που είμαι τώρα. Η εμπειρία της ψυχανάλυσης με ωφέλησε περισσότερο ως συγγραφέα παρά ως νευρωτικό, αν και η διαφορά του ενός από το άλλο είναι μάλλον δυσδιάκριτη. Είναι μια εμπειρία που μοιράστηκα με δεκάδες μπερδεμένους ανθρώπους, και οτιδήποτε τόσο ισχυρό σε προσωπικό επίπεδο που ενώνει έναν συγγραφέα με τη γενιά του, την τάξη του, τη στιγμή, είναι εξαιρετικά σημαντικό, υπό τον όρο ότι στη συνέχεια ο συγγραφέας μπορεί να συγκεντρωθεί αρκετά ώστε να εξετάσει την εμπειρία αντικειμενικά, ευφάνταστα, στη συγγραφική κλινική.»
Τσαρλς Μπουκόφσκι (1920 – 1994)
Στη ζώνη του λυκόφωτος, όπως κι η ζωή του οι συγγραφικές «οδηγίες» του θρυλικού Τσαρλς Μπουκόφσκι. Υπήρξε ένας από τους «καταραμένους ποιητές» της αμερικανικής ηπείρου, στον αντίποδα του αμερικανικού ονείρου και από τους βασικούς εισηγητές της συγγραφικής σχολής του «βρόμικου ρεαλισμού».
- Να γράφετε με ευχαρίστηση
«Η συγγραφή δεν είναι δουλειά. … Δεν μπορώ να καταλάβω τους ανθρώπους που παραπονούνται πως η συγγραφή είναι κάτι επώδυνο, γιατί για μένα είναι σαν να κατεβαίνεις από ένα βουνό τρέχοντας. Είναι κάτι απελευθερωτικό. Είναι απολαυστικό. Είναι ένα δώρο: πληρώνεσαι κάνοντας κάτι που αγαπάς.
- Αν πρόκειται να προσπαθήσεις, πήγαινε μέχρι τέλους.
«διαφορετικά μην ξεκινήσεις καν. Μπορεί να χρειαστεί να χάσεις φίλους, συζύγους, συγγενείς, ίσως ακόμα και το μυαλό σου. Μπορεί να χρειαστεί να μείνεις νηστικός για τρεις ή τέσσερις μέρες. Μπορεί να χρειαστεί να ξεπαγιάσεις σε ένα παγκάκι σε κάποιο πάρκο. Μπορεί να χρειαστεί να μπεις στη φυλακή.»
- Να είστε ευγνώμονες για τη δυστυχία σας
- «Είμαι ευγνώμων για την άθλια ζωή που έζησα, αυτό είναι όλο. Μια άθλια ζωή για να μπορώ να γράφω.»
INFO
Τα Μυστικά της συγγραφής
Απόσταγμα σοφίας 66 κορυφαίων δημιουργών
Συλλογικό έργο
Επιμέλεια: Εύη Πανταλού
Μετάφραση: Σόλων Παπαγεωργίου
Πρόλογος: Κώστας Κατσουλάρης
Εκδόσεις Key Books
Σελ. 320, Τιμή € 15,55
