Στο σπίτι της Κάρεν Μπλίξεν

Πέρα από τη λογοτεχνία|

 Της ΕΛΕΝΗΣ ΣΑΡΑΝΤΙΤΗ|

Ένα στεγνό φλογισμένο πρόσωπο κι ένα λιγνό κορμί ταλαιπωρημένο.

Φως στα μάτια αλλά φως που καίει. Χεριά περιποιημένα, θα τα λεγες αβρά, θωπευτικά, αν δεν ήξερες πως μπορούσε να τραβάει αδίστακτα, με μιας τη σκανδάλη του κυνηγητικού όπλου. Όρθια κοιτά το φωτογράφο κατάματα.

Στους τοίχους του σπιτιού της, στο προάστιο της Κοπεγχάγης Ρούνγκστεντ, ανάμεσα στα διάφορα ενθυμήματα, θέση ξεχωριστή κατέχει μια φωτογραφία της τραβηγμένη το 1926, όπου τεντωμένη, καμαρωτή, με χαμόγελο θριαμβευτικό, ακατανίκητο, σχεδόν εγωιστικό, στέκει ανάμεσα σε δύο ακίνητα, παραδομένα, πανώρια λιοντάρια. Θαμπό το πρόσωπό της, Ήδη καταπονημένο. Η Κάρεν Μπλίξεν. Πέρα από την Αφρική.

 Δυο ταινίες

 Παρότι είχε επισκεφτεί τη χώρα μας το Μάιο του 1951, η συγγραφέας Κάρεν Μπλίξεν έγινε γνωστή στην Ελλάδα μετά την προβολή δύο ταινιών, τα σενάρια των οποίων βασίστηκαν σε ισάριθμα έργα της. Το πρώτο «Πέρα από την Αφρική» μεγάλη εμπορική επιτυχία, του σκηνοθέτη Σίντνει Πόλακ, με πρωταγωνιστές μια αξεπέραστη Μέριλ Στριπ κι έναν σχεδόν εφηβικό Ρόμπερτ Ρέντφορντ, έγινε αφορμή να συζητηθεί ευρύτερα η μυστηριώδης, ισχυρή και ασυνήθιστη προσωπικότητα της συγγραφέως.

Η άλλη ταινία είναι η «Γιορτή της Μπάμπετ», γυρισμένη από το συμπατριώτη της Γκάμπριελ Αξελ και βασισμένη στο ομότιτλο διήγημα της. Το φιλμ αυτό που αποτέλεσε και εμπορική αλλά και καλλιτεχνική επιτυχία, βοήθησε ώστε να μεταφραστεί το σύνολο σχεδόν του της Δανέζας συγγραφέως Κάρεν Μπλίξεν σε όλες τις γνωστές γλώσσες (στα ελληνικά, αν δεν γελιόμαστε, κυκλοφορούν «Πέρα από την Αφρική», «Επτά γοτθικές ιστορίες» και «Ιστορίες του χειμώνα» ) και να πλησιάσει έτσι το αναγνωστικό κοινό μια σπουδαία δημιουργό στην οποία ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ έγραψε το έτος 1957: «Λυπούμαι ειλικρινά που ενώ εγώ αξιώθηκα να λάβω το Νόμπελ Λογοτεχνίας για το 1954, εσείς, υποψήφια εφέτος, δεν το λάβατε ενώ σας άξιζε. Μάλιστα σε σας άξιζε περισσότερο από ό,τι σε μένα».

 Πραγματικά. Η φήμη της συγγραφέως είχε πλέον απλωθεί πολύ πέρα από την Αφρική στην οποία έζησε τα καλύτερά της χρόνια, ακόμη παραπέρα από την Δανία στην οποία γεννήθηκε (το 1885), μέστωσε, για να την εγκαταλείψει για την Κένυα και να γυρίσει πολύ αργότερα (το 1931), σε ώριμη πια ηλικία, κουρνιάζοντας στο Ρούνγκστεντλουντ, στο πατρικό της, στην ακροθαλασσιά των προγόνων της, άρρωστη, πικραμένη, πάμφτωχη αλλά όσο ποτέ περήφανη και δημιουργική. Στο πατρογονικό σπίτι, ένα κτίσμα του 16ου αιώνα – παλιό χάνι – έγραφε, διάβαζε, ζωγράφιζε, καλούσε νέα παιδιά για συζητήσεις ενώ παράλληλα ταξίδευε όπου την καλούσαν, έδινε διαλέξεις όταν της το ζητούσαν.

 Μέσα σε αυτό το σπιτι – μουσείο υπάρχει μια πολύτιμη φωτογραφία: Η Κάρεν Μπλίξεν με πρόσωπο σκελετωμένο, χέρια ίδια κοκαλάκια, κομψή, με βαθύ χαμόγελο στα μάτια, σηκώνει το ποτήρι της στην τραπεζαρία του σπιτιού της Κάρσον Μακ Κάλερς, στις ΗΠΑ. Δίπλα της η ίδια η Κάρσον Μακ Καλερς, η μέγιστη Αμερικανίδα συγγραφέας όλων – κατά τη γνώμη μας – των χρόνων κι απέναντί της ο Άρθουρ Μίλερ. Στο μέσον, αστραφτερή, τριανταφυλλένια, η Μέριλιν Μονρόε. Έτος 1959.

Και οι τρεις διάσημες γυναίκειες προσωπικότητες που συντρόφευαν τον Αμερικανό θεατρικό συγγραφέα εκείνο το βράδυ, σημάδεψαν με την λαμπερή παρουσία τους αλλά και με την ακριβή απουσία τους πολλές δεκαετιές….

 Όταν μάθαμε, σε επίσκεψη μας στην δανική πρωτεύουσα, ότι άνοιξε για πρώτη φορά στο κοινό το σπίτι της όντως σημαντικής συγγραφέως, το επισκεφθήκαμε. Αναστηλωμένο, συμπληρωμένο, φρεσκοβαμμένο, είναι ένα μακρόστενο μάλλον σεμνό οικοδόμημα με γερτή στέγη και αμέτρητα πλατιά πορτοπαράθυρα. Μπροστά, πλακόστρωτη αυλή πελώρια, δέντρα πανύψηλα, γλάροι που κρώζουν όλο το πρωί, άλμπουρα, αλμύρα και η θάλασσα. Γκρίζα, πλατιά, ανήσυχη σε βγάζει ίσια στη Σουηδία, στο Μάλμοε. Βλέπεις τα φώτα των Σουηδών τη νύχτα, το πρωί αστράφτουν από μακριά τα κτήρια τους. Το ιπτάμενο χαράζει ίσια λευκά μονοπάτια. Θέλει μόνο 40’ να σε πάει εκεί. Στην πίσω αυλή λουλούδια, φράκτες ανθισμένοι, δύο σκίουροι που μας κοιτάζουν με μάτια χάντρινα, παρατηρητικά, μικρά λευκά παγκάκια, τραπεζάκια έξω, ομπρέλες, μηλόπιτες, η μέρα είναι φωτεινή – παράξενο που δεν βρέχει σήμερα – αρκετοί οι επισκέπτες, παρά την ομολογούμενος κάπωε ακριβή είσοδο (περίπου 900 δρχ.), ήσυχες οι φωνές, άλλωστε τι να πεις, τώρα περπατάς αθόρυβα, προσπαθείς να πλησιάσεις, να καταλάβεις μιαν άλλη ζωή, μια ζωή στην «πρώτη γραμμή».

 Μια ζωή φωτογραφίες

 Φωτογραφίες. Η Κάρεν Μπλίξεν μωρό. Η Κάρεν Μπλίξεν παιδάκι. Κοπελίτσα έπειτα, νεαρή αξιαγάπητη δεσποινίς, «Τάνια» την φώναζαν χαϊδευτικά, Ντίνεσεν το επώνυμο της, ο πατέρας της Βίλχελμ Ντίνεσεν, μεγαλοϊδιοκτήτης από την Γιουτλάνδη, αξιωματικός, έλαβε μέρος σε πολέμους έξω από την χώρα του, όπως στον γαλλογερμανικό, και στον ρωσοτουρκικό, κι ακόμα, έφτασε μέχρι την Βόρεια Αμερική όπου ζούσε με τους Ινδιάνους στο Γουισκόνσιν, κυνηγώντας ώσπου να επιστρέψει στην πατρίδα του, να αγοράσει το Ρουνγκστεντλουντ στο οποίο, ας σημειωθεί, έμενε από το 1773 μέχρι το 1775 ο ποιητής Γοχάνες Ιβαλντ.

Ο Βίλχελμ Ντίνεσεν έγραψε και τύπωσε πολλά βιβλία. Από αυτά, το δίτομο «Επιστολές περί κυνηγιού» θεωρείται ακόμη – στο είδος του – αξεπέραστο. Στη Δανία φυσικά.

Στα 50 του χρόνια ο Βίλχελμ Ντίνεσεν αυτοκτόνησε. Κρεμάστηκε σ’ ένα οικοτροφείο, στην Κοπεγχαγη. Απογοητεύσεις από την πολιτική, βίος πολυτάραχος, και προπαντός η βεβαιότητα ότι ένα παλιό αφροδίσιο ξαναφούντωνε.

Η σύζυγος του η γλυκύτατη Ινγκεμπορ, από την Γιουτλάνδη και αυτή, θα βρεθεί τώρα με πέντε παιδιά μα θα παλέψει και θα τα βγάλει πέρα, και τούτη η μάνα είναι το σίγουρο αραξοβόλι για όλη την οικογένεια. Στις μεγάλες φουρτούνες της η «Τάνια» της, σ’ αυτήν έτρεχε.

Μεγαλώνοντας τα παιδιά, βρέθηκαν πολλές φορές με τους συγγενείς τους από την Σουηδία, την οικογένεια του βαρόνου Μπλίξεν.

Η Κάρεν μάλιστα ερωτεύτηκε παράφορα – χωρίς ανταπόκριση – τον έναν από τους διδύμους Μπλίξεν, τον Χανς. Αρραβωνιάστηκε όμως τον αδερφό του τον Μπρορ.

 Η Αφρική της επαγγελίας

 Η Αφρική τότε (1914), ήταν η Γη της Επαγγελίας για τους νέους της Ευρώπης. Η Κάρεν και ο Μπρορ παντρεύτηκαν στο Ναϊρόμπι, στη Βρετανική Ανατολική Αφρική (μετέπειτα Κένυα).

 Μια άλλη ζωή τώρα. Το εμπόριο του καφέ, φυτείες, κολίγοι. Κικούγιου, Μασάι λυγεροί, το ψηλό σβησμένο ηφαίστειο του Λογκονότ, τ’ άνθη του καφέ σαν λευκό σύννεφο στην αρχή της εποχής των βροχών, οι μιμόζες, το απέραντο γαλάζιο, το λαμπερό πράσινο, ο έναστρος ουρανός, οι γαζέλες, γλώσσες παράξενες μουσικές, κραυγές ζώων ερωτικές, τα μεγάλα αφοσιωμένα μάτια των μαύρων, μοσκοβολιές, πελώρια λουλούδια, ο βαρόνος Μπρορ Μπλίξεν έπασχε από σύφιλη την οποία μετέδωσε στη σύζυγο του, ο έρωτας της οποίας έπειτα με τον Ντένις Φιντς Χάτον, ένας έρωτας γλυκόπικρος, η επιθυμία της για ένα μωρό που ποτέ δεν απέκτησε, οι συχνές παραμονές στα νοσοκομεία, η χρεοκοπία, η επιστροφή.

 Ο γυρισμός λοιπόν το 1931 στο πατρικό με την καρδιά βαριά, ασήκωτη. «Με σπαραγμό κρατώντας τη βαριά καρδιά μου βρήκα το πατρικό μου σπίτι να κοιτάζει μες απ΄ τις φυλλωσιές , σαν άλλοτε, τη δύση…» έγραφε στην «Επιστροφή» του ο Νικηφόρος Βρεττάκος και κάπως έτσι φαντάζομαι πλησίασε το Ρουνγκστεντλουντ η Κάρεν Μπλίτσεν. Ήταν πια 46 ετών και χρειάστηκε να καταβάλει υπεράνθρωπες προσπάθειες για να μην καταρρεύσει.

Το Ρουνγκστεντλουντ πάλι χρειαζόταν κι αυτό φροντίδες, χρειαζόταν χρήματα για να συντηρηθεί, η Μπλίξεν δεν είχε, τα δωμάτια πάγωναν, η υγρασία της θάλασσας ροκάνιζε το κτίσμα, ο χρόνος, οι πόνοι στα οστά που έγιναν ανυπόφοροι, η δυσθυμία, όλα, μαζεύτηκε λοιπόν σ΄ ένα δωμάτιο, έκλεισε τα υπόλοιπα, σκεπάστηκαν τα ωραία έπιπλα, αθέατοι οι αξιοπρόσεκτοι πίνακες. Οι πίνακες τους οποίους υπεραγαπούσε, αφού έργα δικά της ήταν κυρίως.

 Γιατί, να κάτι που αγνοούν πάρα πολλοί: η Κάρεν Μπλίξεν που είχε φοιτήσει στην Ακαδημία Τεχνών της Κοπεγχάγης ήταν και ζωγράφος με μεγάλη ευαισθησία και δυνατή έκφραση. Σκούρα και πυκνά τα χρώματα της, στέρεοι οι όγκοι, εικονίζουν πουλιά και λουλούδια εξωτικά και πρόσωπα μαύρων ζεστά και υπομονετικά που κοιτάνε ίσια κι έχουν φεγγαρίσιες ανταύγειες γύρω από τα μαλλιά…

 Από τους ωραιότερους χώρους του σπιτιού είναι το γραφείο της, αγορασμένο και μεταφερμένο από μακριά, από τη φάρμα της Αφρικής χάρη στις φροντίδες του Ιδρύματος Ρουνγκστεντλουντ. Εδώ τα όπλα της σε θέση περιοπή. Δέρματα ζώων. Η φωτογραφία του Ντένις Φιντς Χάτον (αγγλικής καταγωγής) τον οποίο στο φιλμ «Πέρα από την Αφρική», ερμήνευσε ο Ρόμπερτ Ρέντφορντ, Μακροπρόσωπος. Ευγενικό προφίλ. Μάτια λιγάκι σκιασμένα. Αριστοκράτης.

Στο διπλανό δωμάτιο το κρεβάτι της όπου νανούριζε όσα τελοσπάντων μπορούσε ακόμα να χαϊδολογήσει και να παρηγορήσει. Και τα βιβλία της. Πολλά. Καλά βιβλία. Έλληνες κλασικοί και Λατίνοι και Σέξπιρ και βιβλία Φυτολογίας και Ιστορίας. Και το γραμμόφωνο που της είχε χαρίσει ο Ντένις. Και οι δίσκοι της.

 Και καταφύγιο πουλιών

 Στο σπίτι – μουσείο της Κάρεν Μπλίξεν που αναστηλώθηκε και διαρρυθμίστηκε κατάλληλα με χρήματα που απέφεραν οι ταινίες και τα βιβλία της που κυκλοφορούν ευρύτατα, θα βρεθεί ένας χώρος, για να γίνει καταφύγιο πουλιών σύμφωνα με επιθυμία της συγγραφέως. Προς το παρόν υπάρχουν τρεις αίθουσες όπου εκτίθεται φωτογραφικό υλικό καθώς και αντίτυπα βιβλίων της μεταφρασμένων στις κυριότερες γλώσσες. Παρέχονται επίσης πληροφορίες γύρω από τη ζωή και τη δημιουργία της, τα ταξίδια της, την αναγνώριση που βεβαίως δεν ήρθε τόσο ξαφνικά και αναπάντεχα και επισημαίνεται τέλος το σθένος της και η τρομακτική, η τρελή θέληση της να επιβιώσει και αυτή και το έργο της.

 Είναι χαρακτηριστικό ότι σε πολύ άσχημη φάση της υγείας της, λίγο καιρό πριν πεθάνει, έκανε ένα κοπιαστικό ταξίδι στην Αμερική καλεσμένη διαφόρων πνευματικών ιδρυμάτων και τα΄βγαλε πέρα παλικαρίσια. Διάβασε, μίλησε, προώθησε το έργο της, περιέφερε την φλογισμένη έως το τέλος ψυχή της προσφέροντας, σαν άλλη Μπαμπέτ, δείπνο μυστικό, απόκρυφο, τολμηρό, επικίνδυνο, μυστικό. Η κοινωνία του ακαταπόνητου πνεύματος και της αντοχής του ανθρώπου, που δεν έχει τέλος….

Έσβησε ήσυχα στο σπιτικό της το Σεπτέμβρη του 1962. Η γυναίκα αυτή που χρόνια πολέμαγε μια φοβερή αρρώστια, είχε νικήσει, ίσως δίχως να το υποψιασθεί, το θάνατο

 Ακούγεται η φωνή της

 Ας προσθέσω ότι σε ειδικά φτιαγμένο χώρο, ακούς τη φωνή της από την διάλεξη της. Και ότι στην δεξιά πτέρυγα του κτηρίου μπορείς, φορώντας τις ειδικές παντόφλες να επισκεφθείς όλα τα δωμάτια της κατοικίας της.

Και ας ομολογήσω ότι καθώς κοντοστέκομαι παρατηρώντας, αισθάνομαι ξάφνου σαν παρείσακτη, σαν εισβολέας.

Αδιάκριτα κοιτάω τα γράμματά της, τα ρούχα της, τα τουλπανένια κουρτινάκια, τις δανδέλες και τα σημειωματάρια, τα σχέδιά της.

Αδηφάγα τα γύρω βλέμματα γδύνουν τον προσωπικό της χώρο, γυμνώνουν την Κάρεν Μπλίξεν (Ιζακ Ντίνεσεν της άρεσε να υπογράφει κάποτε), αποκαλύπτουν σε κοινή θέα τα όνειρα, το πάθος, το τρέμουλο των χειλιών της, κοντολογίς ασεβούν. Αν βέβαια ασέβεια είναι ν’ αγαπάς κάποιον τόσο, ώστε να κινήσεις από την άλλη άκρη για να επισκεφθείς το σπίτι που γεννήθηκε.

info@bookbar.gr

 Σχετικά Θέματα από την Ελένη Σαραντίτη

 Αλάσκα : Στην καρδιά της άγριας φύσης

Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, Στο σπίτι του μεγαλύτερου παραμυθά

Αφιέρωμα στην Ημέρα της Γυναίκας: Αδελφές Μπροντέ

200 Χρόνια Τσαρλς Ντίκενς: Ξενάγηση στο σπίτι των αριστουργημάτων