Ο Ιταλός πλοίαρχος που έσωσε 1500 Εβραίους από τους ναζί/
Εβδομήντα χρόνια μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου είναι σχεδόν αναμφισβήτητο πως η Ιστορία έχει γραφτεί. Το φέρνει όμως η μοίρα, ακόμη και στις μέρες μας, να έρχονται στο φως ιστορικές στιγμές που είχαν παραμείνει άγνωστες, αποκαλύπτοντας ακόμη μια συγκινητική πτυχή για την αντίσταση της ανθρωπιάς στα εγκλήματα του Ναζισμού.
Του Χρήστου Προυκάκη
Μια πράξη ανθρωπιάς και αντίστασης υπήρξε η επιλογή του Ιταλού πλοιάρχου Εμανουέλε Αντόλφο Στανιάρο – Emanuele Adolfo Stagnaro να αρνηθεί την παράδοση 1.500 Εβραίων επιβατών του πλοίου Εσπέρια, στις αρχές της πατρίδας του, τον Ιούνιο του 1940. Μια πράξη που αποδεικνύει ότι ανεξαρτήτως εθνικότητας, καταγωγής, χρώματος, επαγγέλματος και κοινωνικής θέσης, υπάρχουν θαρραλέοι, αξιοπρεπείς και ευσυνείδητοι άνθρωποι.
Το τηλεγράφημα με την εντολή του Μουσολίνι
Όταν λοιπόν το τηλεγράφημα με την εντολή του Μουσολίνι έφθανε στο πλοίο Εσπέρια, ο πλοίαρχος Στανιάρο δεν είχε και πολλές επιλογές. Θεωρητικά έπρεπε να υπακούσει αμέσως στις εντολές του αρχηγού κράτους, που μέσα σε λίγες γραμμές τον διέταζε να επιστρέψει στη Νάπολη απ’ όπου και είχε αποπλεύσει με προορισμό την Αίγυπτο. Και βέβαια θα ήταν αναγκασμένος να παραδώσει στις ιταλικές αρχές όλους τους Εβραίους επιβάτες του πλοίου. Η Ιταλία θα συμμετείχε στον πόλεμο στο πλευρό της ναζιστικής Γερμανίας εναρμονισμένη με τις επιλογές, την πολιτική της και -όπως αποδείχθηκε αργότερα- με τα κατά συρροή εγκλήματα που διέπραξε κατά της ανθρωπότητας.Oi επιβάτες του Εσπέρια θα είχαν αναπόφευκτα την ίδια μοίρα με τα εκατομμύρια ομοθρήσκων τους, που έσβησαν στα στρατόπεδα «εργασίας» των Ναζί..
Η φωνή της συνείδησης
Υπήρχε όμως και μία άλλη επιλογή και αυτή ήταν η φωνή της συνείδησής. Ένα «Όχι» που δεν καταγράφηκε με μια κατά μέτωπο αρνητική απάντησή προς τον Μουσολίνι,, αλλά με την άνευ ενδοιασμού επιλογή να αποβιβάσει τους επιβάτες στην Αίγυπτο, προφασιζόμενος καθυστέρηση στην παραλαβή του τηλεγραφήματος. .
Πόσοι άλλοι στη θέση του θα έπρατταν το ίδιο, θα παραμείνει άγνωστο. Το πιθανότερο είναι πως οι περισσότεροι θα παρέδιδαν το πλοίο και τις 1500 ψυχές με βαριά καρδιά ίσως. Ελάχιστοι θα ήταν εκείνοι που θα έπαιρναν την απόφαση να ορθώσουν το ανάστημά τους και να αψηφήσουν τη διαταγή, πράττοντας το ορθό, όπως επιβάλλει η ανθρωπιά.. Αυτό ακριβώς υποστήριξε ο εβραϊκής καταγωγής Βρετανός Τζέιμς Χαζάν,-James Hazan, που την εποχή εκείνη και σε ηλικία επτά ετών υπήρξε ένας από τους επιβάτες του Εσπέρια. Ο James Hazan αναγνωρίζοντας τον ηρωισμό του Στανιάρο πρωτοστάτησε σε εκστρατεία για την αναγνώριση της άγνωστης προσφοράς του στην παγκόσμια ειρήνη.
Φιλοδοξία του να φυτευτεί ένα δέντρο προς τιμήν του, στο μνημείο του Ολοκαυτώματος Yad Vashem το οποίο θα βρίσκεται δίπλα στην ελιά που φυτεύτηκε στη μνήμη του επίσης Ιταλού Τζόρτζιο Περλάσκα. Πρόκειται για τον άνθρωπο που συνέβαλε στη διάσωση χιλιάδων Εβραίων στη Βουδαπέστη κατά την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Hazan, ο καπετάνιος του πλοίου αρνήθηκε να υπακούσει στην εντολή που τον εξανάγκαζε να επιστρέψει στη Νάπολη και να παραδώσει στους Ναζί τους 1.500 επιβάτες του πλοίου.
Η αποκάλυψη
Επτά ετών παιδί ήταν τότε ο James Hazan, ανίδεος και αυτός όπως και εκατοντάδες άλλοι για την γενναία πράξη ανθρωπιάς του Στανιάρο. Η αποκάλυψη ήλθε από τον πατέρα του, λίγο πριν εκείνος εγκαταλείψει τη ζωή. Παρότι είχε δεσμευθεί με όρκο να μη μιλήσει δημοσίως για το γεγονός, ο Hazan θεώρησε πως η δημοσιοποίηση θα προσέφερε μεγάλη υπηρεσία στην ανθρωπότητα και θα απέδιδε τις δέουσες τιμές στη μνήμη του καπετάνιου. Τελικό κριτήριο για την απόφαση του, υπήρξε η αναγνώριση του Στανιάρο στα αρχεία του Λιμενικού Σώματος της Νάπολης.
Ένα από τα αξιοθαύμαστα στοιχεία στην συγκινητική αυτή ιστορία είναι πως η γενναία εκείνη απόφαση του καπετάνιου Στανιάρο ήταν άγνωστη ακόμη και στην ίδια την οικογένεια του. Στο συμπέρασμα αυτό οδηγεί η μαρτυρία του γιου του. Πράγματι ο Τσέζαρε Στανιάρο δήλωσε άγνοια για την ηρωική πράξη του πατέρα του, ο οποίος ούτε καν στο παιδί του δεν είχε αποκαλύψει εκείνο το γεγονός.
Ο Εμανουέλε Ανιόλφο Στανιάρο έφυγε από τη ζωή το 1942 και το μυστικό του τον συνόδευσε στο άλλο προορισμό. Όμως ο γιος του θα πει εκ των υστέρων πως ακόμη κι έτσι δεν αισθάνθηκε έκπληξη. Ο πατέρας του ούτε έναν Εβραίο δεν θα παρέδιδε οικειοθελώς.
Σε τούτο το παιχνίδι του πεπρωμένου, καθοριστικός ήταν ο ρόλος κάποιων ανθρώπων. Ο πατέρας του Hazan ήταν Εβραίος της Αιγύπτου και για κάποιο χρονικό διάστημα υπήρξε μεταφραστής του Μουσολίνι. Ο ίδιος ήταν επίσης στενός φίλος ενός άλλου Εβραίου της Αιγύπτου, πατέρα της τετράχρονης παιδούλας τότε Κλαούντια Ροντέν, η οποία σήμερα δηλώνει πως νιώθει ευτυχισμένη για την αποκάλυψη σημαντικών λεπτομερειών για το δραματικό εκείνο ταξίδι προς τη σωτηρία. Όπως λέει, πολλοί Ιταλοί βοήθησαν τους Εβραίους, ο καθένας με τον τρόπο του.
Από τις πλέον ισχυρές μαρτυρίες σχετικά με την προσωπικότητα του Στανιάρο μπορεί να θεωρηθεί η άποψη του πατέρα Χαζάν, που τον γνώριζε από τα ταξίδια του στην Αλεξάνδρεια, τη Χάιφα και τη Βηρυτό.
Ήταν η περίοδος κατά την οποία η φασιστική Ιταλία αναμενόταν να εισέλθει στον πόλεμο και οι Εβραίοι που διέμεναν εκεί, ένιωθαν ώρα με την ώρα, τον κίνδυνο για τη ζωή τους να πλησιάζει. Καθώς οι μηχανές του πλοίου μείωσαν τις στροφές λίγο έξω από την Αίγυπτο θα διαισθάνθηκαν πως κάτι πολύ σοβαρό συμβαίνει και η πραγματικότητα ήλθε να τους δικαιώσει. Την κρίσιμη εκείνη στιγμή, ο Στανιάρο θέλησε να έλθει σε επαφή με δυο ανθρώπους που εκπροσωπούσαν τους επιβάτες στο πλοίο του. Ήταν ο πατέρας της Ροντέν και ο πατέρας του Hazan. Για να ανοίξει έτσι ο κύκλος που έκλεισε με τις μεταγενέστερες αποκαλύψεις.
